Κόβεται το τσιγάρο;

Με την ευκαιρία της επανεφαρμογής του αντικαπνιστικού νόμου στην Ελλάδα, θα πρέπει να ξεκαθαριστεί ότι ο νόμος σε καμία περίπτωση δεν στοχεύει στο να κάνει χειρότερη και δυσκολότερη τη ζωή των καπνιστών, αλλά στο να προστατέψει από τις επιστημονικά αποδεδειγμένες συνέπειες του παθητικού καπνίσματος όσους βρίσκονται, ζουν, εργάζονται ή συχνάζουν σε χώρους όπου κάποιοι καπνίζουν.

Και για τους καπνιστές τι κάνουν οι ειδικοί; Προσπαθούν να τους ενημερώσουν, εξηγώντας ότι οι καταστροφικές συνέπειες του καπνίσματος αφορούν τον έναν στους δύο καπνιστές. Οτι ο καρκίνος του πνεύμονα, ως συνέπεια του τσιγάρου, είναι ο συχνότερος καρκίνος στους έλληνες άνδρες και ο δεύτερος συχνότερος (μετά του μαστού) στις Ελληνίδες. Οτι οι Ελληνες έχουμε την πρωτιά στην Ευρώπη σε θανάτους σε νεαρή σχετικά ηλικία εξαιτίας του καπνίσματος.

Και κυρίως ότι – αν το θέλουν – μπορούν να ζητήσουν και να πάρουν επαγγελματική και ουσιαστική βοήθεια ώστε να κόψουν με ευκολία το τσιγάρο στα δημόσια ιατρεία διακοπής καπνίσματος. Οι καπνιστές θα πρέπει να γνωρίζουν ότι η δυσκολία που έχουν αντιμετωπίσει όταν πιθανώς προσπάθησαν να κόψουν το τσιγάρο είναι φυσιολογική και δεν έχει να κάνει με το άτομο και την εσωτερική του δύναμη αλλά με τη συγκεκριμένη εξάρτηση, που είναι πολύ ισχυρή.

Τα καλά νέα είναι όμως ότι υπάρχει εξειδικευμένη ιατρική βοήθεια –εφόσον την αναζητήσουν – που θα τους βοηθήσει να διακόψουν το κάπνισμα σχετικά εύκολα. Συνίσταται στον συνδυασμό συμπεριφορικής ψυχολογικής θεραπείας / υποστήριξης, ώστε να αντιμετωπιστεί η ψυχολογική εξάρτηση, και φαρμακευτικής αγωγής, που αντιμετωπίζει τη σωματική εξάρτηση, η οποία διαρκεί περίπου τρεις μήνες.

Πώς αντιμετωπίζεται η σωματική εξάρτηση; Με τρεις τρόπους: Επιλέγοντας ένα από τα τρία φάρμακα πρώτης γραμμής για τη διακοπή καπνίσματος, που αντιμετωπίζουν το σύνδρομο στέρησης. Η μεθοδολογία βασίζεται στη σταδιακή μείωση του αριθμού των τσιγάρων που καπνίζει το άτομο με παράλληλη αντικατάσταση της δόσης της νικοτίνης την οποία στερείται από τα τσιγάρα που κόβει είτε με υποκατάστατα νικοτίνης είτε με φάρμακα που είναι αποτελεσματικά και ασφαλή για τη διακοπή του καπνίσματος και συνταγογραφούνται μόνο από τους γιατρούς. Τα υποκατάστατα νικοτίνης (τσίκλες, αυτοκόλλητα κ.λπ.) θα πρέπει να χρησιμοποιούνται σύμφωνα με τις υποδείξεις του γιατρού.

Τι πρέπει να ξέρετε…

Η διακοπή του καπνίσματος θέλει τον ειδικό της

Σε κάθε περίπτωση η διακοπή του καπνίσματος, ειδικά όταν συνοδεύεται από τη λήψη φαρμάκων, πρέπει να γίνεται υπό την καθοδήγηση ειδικών, οι οποίοι είναι κατά κύριο λόγο οι πνευμονολόγοι, που είναι και εκπαιδευμένοι σε σχέση με τη διακοπή καπνίσματος. Αυτούς θα τους βρούμε στα διάφορα κέντρα διακοπής καπνίσματος, μαζί με ψυχολόγους, διατροφολόγους αλλά και άλλους επαγγελματίες υγείας, που έχουν λάβει σχετική εκπαίδευση και που θα μας καθοδηγήσουν σχετικά με ό,τι σχετίζεται με την προσπάθεια διακοπής του καπνίσματος, όπως είναι το τι και πώς να τρώμε ώστε να μην πάρουμε βάρος ή πώς θα ξεπεράσουμε την ψυχολογική εξάρτηση. Η λίστα με τα ιατρεία διακοπής καπνίσματος υπάρχει αναλυτικά, μαζί και με πολλές άλλες πληροφορίες που πιθανώς θέλουμε να μάθουμε σε σχέση με το κάπνισμα και τη διακοπή του, στην ιστοσελίδα www.denkapnizo.org της Πνευμονολογικής Εταιρείας.

Είναι εφικτό να το κόψει κανείς;

Ναι, απαντούν οι ειδικοί. Στα ιατρεία διακοπής καπνίσματος – σε έναν χρόνο από την έναρξη της προσπάθειας – το κόβει περίπου το 30% των καπνιστών και σε κάποια ιατρεία αυτό το ποσοστό μπορεί να φθάσει ακόμα και στο 60%. Ο ένας αυτός χρόνος θεωρείται καλό χρονικό όριο για να υπολογιστεί το αν κάποιος το έκοψε, γιατί η σωματική μεν εξάρτηση δεν κρατάει πάνω από τρεις μήνες αλλά η ψυχολογική συχνά δυσκολεύει τους καπνιστές, που μπορεί να «ξανακυλήσουν» όταν βρεθούν στην αντίστοιχη καλή ή κακή συνθήκη που τους οδήγησε να ξεκινήσουν το τσιγάρο. Η λύση είναι η ψυχολογική απεξάρτηση, που γίνεται στα ιατρεία διακοπής με στόχο να έχουν εκπαιδευθεί οι πρώην καπνιστές και έτσι να έχουν λιγότερες πιθανότητες να υποτροπιάσουν και να ξανακαπνίσουν στο μέλλον.

Τι μας προκαλεί η διακοπή του καπνίσματος

Τα στερητικά συμπτώματα που προκαλεί η διακοπή του καπνίσματος είναι: νευρικότητα, άγχος, ανησυχία, αύξηση της όρεξης, δυσκολία συγκέντρωσης, πονοκέφαλος, νεύρα, διαταραχή της διάθεσης, μελαγχολία (επειδή η νικοτίνη είναι πολύ καλός ρυθμιστής της διάθεσης). Αυτός είναι και ο λόγος που καπνίζουν πολύ οι άνθρωποι με ψυχιατρικά προβλήματα και κυρίως με κατάθλιψη. Οι έρευνες μάλιστα δείχνουν ότι οι άνθρωποι αυτοί πεθαίνουν κατά μέσο όρο 20-25 χρόνια νωρίτερα εξαιτίας προβλημάτων υγείας που σχετίζονται με το τσιγάρο. Σε κάθε περίπτωση όταν αποφασίσουν να το κόψουν θα πρέπει να το κόψουν με τη βοήθεια ιατρικής συνδρομής. Ισως επίσης θα χρειαστεί να ρυθμίσουν τα ψυχιατρικά φάρμακα που παίρνουν μετά την επίτευξη της διακοπής του καπνίσματος, γιατί η νικοτίνη αυξάνει τον μεταβολισμό των φαρμάκων. Το σημαντικότερο είναι ότι αρκετοί άνθρωποι καπνίζουν προκειμένου να ανακουφίσουν τη μελαγχολία ή την κατάθλιψή τους χωρίς να την έχουν ποτέ συνειδητοποιήσει/διαγνώσει. Αυτά τα άτομα αν διακόψουν το κάπνισμα μπορεί να εμφανίσουν την έως τώρα «συγκαλυμμένη» κατάθλιψή τους, γεγονός που απαιτεί ιατρική εγρήγορση.

Εχει πετύχει κάτι η αντικαπνιστική εκστρατεία;

Η αντικαπνιστική εκστρατεία έχει καταφέρει παγκόσμια να μειώσει το τσιγάρο. Στην Ελλάδα έχει μειωθεί το κάπνισμα (καπνιστές ήταν κάποτε το 43%-44% του πληθυσμού). Σήμερα καπνίζει περίπου το 36%-37% του πληθυσμού μας, ποσοστό και πάλι υψηλό. Το παρήγορο είναι ότι το κάπνισμα έχει μειωθεί στους νέους αλλά έχει αυξηθεί στις γυναίκες, ενώ κάποτε κάπνιζαν κυρίως οι άνδρες. Σημαντικό είναι να σημειωθεί ότι στις χώρες της Ευρώπης όπου έχει εφαρμοστεί ο αντικαπνιστικός νόμος, τόσο λόγω της μείωσης του παθητικού καπνίσματος όσο και λόγω της μείωσης του απόλυτου αριθμού τσιγάρων που καπνίζουν οι καπνιστές, έχουν μειωθεί τα εμφράγματα του μυοκαρδίου κατά 20%!

Συχνές ερωτήσεις βρίσκουν απαντήσεις

* Να κόψω και τον καφέ;

Οχι, λένε οι ειδικοί. Το να κόψει κανείς τον καφέ μαζί με το τσιγάρο δεν είναι καλή ιδέα. Κατ’ αρχάς, επειδή η νικοτίνη είναι διεγερτική ουσία, αν κάποιος κόψει και τον καφέ μαζί με το τσιγάρο θα νιώθει πάρα πολύ κουρασμένος και χωρίς καθόλου ενέργεια. Αυτό που συστήνουν οι ειδικοί είναι να αλλάξει πιθανώς το είδος / τύπο του καφέ που πίνει. Από τον φραπέ να πάει, για παράδειγμα, σε έναν μονό εσπρέσο (που θα του δώσει την καφεΐνη που χρειάζεται αλλά σε σύντομο διάστημα χωρίς να προλάβει να καπνίσει / τουλάχιστον όχι πολλά τσιγάρα).

* Πρέπει να το κόψω μία κι έξω;

Το τσιγάρο δεν χρειάζεται να κόβεται μία και έξω, γιατί κατ’ αυτόν τον τρόπο ο καπνιστής θα βιώσει έντονο στερητικό σύνδρομο. Στα κέντρα διακοπής καπνίσματος συστήνεται να μειώνεται σταδιακά ο αριθμός των τσιγάρων. Οι ειδικοί εκεί υπολογίζουν πόση νικοτίνη είχαν τα τσιγάρα τα οποία έκοψε ο καπνιστής και έτσι του δίνουν ποσότητα υποκατάστατου που αντιστοιχεί σε αυτόν τον αριθμό των τσιγάρων, ώστε να μην υπάρχουν στερητικά συμπτώματα λόγω της σωματικής εξάρτησης και έτσι να μπορέσει να «δουλέψει» με τη βοήθεια των ειδικών πάνω στην ψυχολογική του εξάρτηση.

* Αν το κόψω, θα παχύνω;

Η νικοτίνη αυξάνει τον μεταβολισμό, οπότε αν κάποιος το κόψει απροετοίμαστος – χωρίς να έχει συμβουλευθεί διατροφολόγο – θα πάρει κιλά. Υπολογίζεται μάλιστα ότι θα είναι γύρω στα πέντε με οκτώ κιλά για κάποιον που κάπνιζε ένα πακέτο την ημέρα, το έκοψε και δεν έκανε καμία αλλαγή στη διατροφή του. Αλλωστε, η ενδεχόμενη αύξηση του βάρους είναι ένα από τα μεγαλύτερα αντικίνητρα – κυρίως για τις γυναίκες – όσον αφορά τη διακοπή του τσιγάρου. Ωστόσο οι ειδικοί εξηγούν και τονίζουν ότι αν κανείς ακολουθήσει τις συμβουλές των ειδικών και κάνει κάποιες μικρές αλλαγές στη διατροφή του (π.χ. τρώει φρούτα αντί για άλλα σνακ, αποφεύγει το φαγητό αργά το βράδυ και αυξήσει το νερό που πίνει) θα καταφέρει να κόψει το κάπνισμα χωρίς να πάρει κιλά. Κάποια εξειδικευμένα κέντρα διακοπής του καπνίσματος έχουν παράλληλα προγράμματα πρόληψης αύξησης βάρους.

* Μπορεί ένας καπνιστής να είναι πιο εξαρτημένος από κάποιον άλλον;

Υπάρχει ένας αριθμός υποδοχέων νικοτίνης στον εγκέφαλο και όσο περισσότερο καπνίζει κανείς, και ειδικά από νεαρότερη ηλικία, τόσο περισσότεροι γίνονται – κάπως όπως όταν κανείς τρώει πολύ σε νεαρή ηλικία και έτσι ο οργανισμός γεννά περισσότερα λιποκύτταρα. Υπάρχουν όμως και γονίδια που αυξάνουν τον ρυθμό με τον οποίο κάποιος μεταβολίζει τη νικοτίνη, οπότε και η εξάρτηση στη νικοτίνη μπορεί να έχει και γονιδιακό υπόβαθρο.

* Αν το κόψω πριν από κάποια ηλικία, μπορώ να είμαι βέβαιος ότι δεν θα πάθω τίποτε από το τσιγάρο;

Η γενική εκτίμηση είναι ότι αν κάποιος κόψει το κάπνισμα μέχρι τα 40 του τότε κατά 90% δεν θα πάθει κάτι που να σχετίζεται με το τσιγάρο.

* Γιατί κάποιοι ζουν μέχρι τα γεράματά τους καπνίζοντας;

Αυτό είναι μια πολύ σχετική διαπίστωση, γιατί δυστυχώς πολύ συχνά οι θάνατοι που οφείλονται στο κάπνισμα δεν αναγνωρίζονται ως τέτοιοι. Και μπορεί έτσι ένας άνθρωπος να πεθάνει στα 70 ή στα 80 του, για παράδειγμα, από κάποια νόσο που σχετίζεται με τον καπνό, ενώ θα μπορούσε να είχε ζήσει περισσότερο. Γενικά υπολογίζεται ότι το τσιγάρο προκαλεί βλάβη στο 50% των χρηστών του. Οι βλάβες από το κάπνισμα είναι δοσοεξαρτώμενες στα αναπνευστικά (όσο περισσότερο καπνίζει κανείς τόσο πιο πιθανό είναι να εμφανίσει αναπνευστικά προβλήματα, για παράδειγμα ΧΑΠ ή και καρκίνο του πνεύμονα, και μάλιστα σε νεότερη ηλικία) αλλά όχι στα καρδιαγγειακά. Στο αναπνευστικό φαίνεται να έχουν μεγαλύτερη βλάβη οι γυναίκες επειδή έχουν μικρότερους πνεύμονες, ενώ στα καρδιαγγειακά οι άνδρες είναι πιο ευαίσθητοι, αφού οι γυναίκες έχουν και τις ορμόνες που τις προστατεύουν μέχρι τουλάχιστον την εμμηνόπαυση.

Ευχαριστούμε για τη συνεργασία την κ. Παρασκευή Κατσαούνου, Επίκουρη Καθηγήτρια Πνευμονολογίας της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ

---