Το έργο «Ο αέρας της Ελλάδας» του Γιώργου Τσοντάκη στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης

Μετά την πρώτη παρουσίασή του στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, το σπουδαίο μουσικοθεατρικό έργο Ο αέρας της Ελλάδας του πολυβραβευμένου Ελληνοαμερικανού συνθέτη Γιώργου Τσοντάκη ταξιδεύει στη Θεσσαλονίκη για μια μοναδική παράσταση στη σκηνή «Αιμίλιος Ριάδης» του Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης την Τετάρτη 29 Δεκεμβρίου 2021, στις 21.00.

Το έργο, ένα πολυσχιδές ποιητικό πορτρέτο του αστέρα της ποίησης του 19ου αιώνα και ήρωα της ελληνικής Εθνεγερσίας Λόρδου Μπάιρον, παρουσιάζεται στο πλαίσιο του εορτασμού των 200 ετών από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης.

Γνωστός για τη ρητορική και επικοινωνιακή δύναμη της μουσικής του, ο Γιώργος Τσοντάκης, τον οποίο το περιοδικό Gramophone αποκάλεσε πρόσφατα «γίγαντα της αμερικανικής μουσικής σκηνής», επιχειρεί να θέσει επί σκηνής τις τελευταίες ημέρες του Λόρδου Μπάιρον στην Ελλάδα. Τοποθετεί τη «σκηνή» του έργου του στη νεκρική κλίνη του Μπάιρον και επιχειρεί να αποδώσει την υποκειμενικότητα του ετοιμοθάνατου ποιητή διαμέσου μιας μουσικοκειμενικής σύνθεσης αυθεντικών ιστορικών τεκμηρίων και αποσπασμάτων από το ποιητικό του έργο.

Ο διττός ρόλος του Μπάιρον (που αποδίδεται από ηθοποιό και τενόρο) συνοδεύεται από εξαμελές φωνητικό σύνολο που συνδυάζει τις λειτουργίες του μαδριγαλικού και τραγικού χορού, αντιπαραθέτοντας την ανάμνηση της περιπαθούς και αριστοκρατικής νεότητας του ποιητή στις χαώδεις πολεμικές συνθήκες που συνάντησε στην επαναστατημένη Ελλάδα και υπογραμμίζοντας έτσι την υπερβατική διάσταση της καταληκτικής, υπέρτατα ρομαντικής του αυτοθυσίας στον βωμό του ιδεώδους.
Το μουσικοθεατρικό έργο Ο αέρας της Ελλάδας, ανάθεση της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ, δεν φιλοδοξεί τίποτε λιγότερο από την ανασύνθεση της ελληνικής περιπέτειας του ποιητή. O Λόρδος Μπάιρον καταφθάνει στο Μεσολόγγι τον Ιανουάριο του 1824, για να πεθάνει τρεις μήνες αργότερα σε ηλικία 36 ετών, μετά από μια έντονη περίοδο γενναίας αλλά και συγκεχυμένης εμπλοκής με την ελληνική Εθνεγερσία, διαπραγμάτευσης της επέλασης της μέσης ηλικίας και της συνείδησης του επερχόμενου τέλους, οραματικής επιθυμίας για ηρωική δράση αλλά και παράφορου, ανεκπλήρωτου πάθους για τον δεκαπεντάχρονο Πατρινό πολεμιστή Λουκά Χαλανδριτσάνο.

O Γιώργος Τσοντάκης, ο οποίος συνυπογράφει και την κειμενική σύνθεση του έργου με τη δραματολόγο Έλσα Ανδριανού, απεικονίζει στο Ο αέρας της Ελλάδας την αμεσότητα όσων μπορεί να αισθανόταν ο λόρδος και πιθανόν να απασχολούσαν το μυαλό του εκείνες τις τελευταίες εβδομάδες και μέρες, πέρα, βέβαια, από τη χαμένη μάχη του με τη μοιραία ασθένεια. Στο έργο, υπάρχουν δύο ενσαρκώσεις του Μπάιρον: ο σύγχρονος Μπάιρον, που μαραζώνει στο Μεσολόγγι από μια εντελώς απροσδιόριστη πάθηση και αποδίδεται από ηθοποιό, και ο ποιητής Μπάιρον, που αντιπροσωπεύεται από τη μελωδική απαγγελία ενός σόλο τενόρου. 

Σχετικά με τις μουσικές δυνάμεις, από φωνητικής πλευράς, ο συνθέτης επιχείρησε να συγχωνεύσει την Ανατολή με τη Δύση, την αγγλική ποίηση με την αρχαιοελληνική ποιητική παράδοση της χορικότητας. «Με αυτόν τον στόχο και για λόγους οικονομίας, αποφάσισα να επιφορτίσω ένα σεξτέτο τραγουδιστών με διττή λειτουργία: να μεταμορφώνονται εναλλάξ σε αγγλικό μαδριγαλικό σύνολο και ένα είδος αρχαιοελληνικού τραγικού χορού· το πρώτο, προφανώς, για να τραγουδούν τη ρομαντική αγγλική ποίηση του Μπάιρον και το δεύτερο για να αρθρώνουν τις πιο πρωτογενείς δηλώσεις των Ελλήνων και τα σχόλιά τους για τον μεγάλο λόρδο», σημειώνει ο Γιώργος Τσοντάκης.

Το σύνολο των εννέα μουσικών του έργου περιλαμβάνει κρουστά, άρπα και σαντούρι, επιτρέποντας στη μουσική να ελίσσεται ελεύθερα ανάμεσα στον ανατολικό και τον δυτικό ήχο, παρόμοια με την εναλλαγή μαδριγαλιστών και χορού. «Ο συνδυασμός προσφέρει άφθονες δυνατότητες τόσο για λυρική έκφραση όσο και για ισχύ συνταρακτικής σωματικότητας. Ενίοτε, οι μουσικοί μετατρέπονται σε μέλη ενός πλήθους ή σχολιάζουν αλλοπρόσαλλα, δημιουργώντας έτσι ένα ευρύτερο ηχητικό και θεατρικό φάσμα. Ανάλογα, οι έξι μαδριγαλιστές καλούνται να παίξουν, να μιλήσουν και να διαπληκτιστούν όπως θα έκαναν σε μια αρχαιοελληνική τραγωδία – και σίγουρα η μοίρα του Τζωρτζ Μπάιρον ανταποκρίνεται στα κριτήρια μιας αρχαιοελληνικής τραγωδίας. Θα μπορούσε κανείς ακόμη και να εικάσει πως ο Άγγλος ποιητής θα απολάμβανε ένα τέλος τόσο προσωπικό, τόσο ταιριαστά ποιητικό και κλασικό», συνεχίζει ο Γιώργος Τσοντάκης.

Το εννεαμελές μουσικό σύνολο διευθύνει οι Γιώργος Τσοντάκης. Τον διττό ρόλο του Λόρδου Μπάιρον ερμηνεύουν ο ηθοποιός Ρόμπιν Μπηρ και ο τενόρος Χρήστος Κεχρής. Το φωνητικό σύνολο αποτελείται από τους αναγνωρισμένους μονωδούς της ΕΛΣ Χριστίνα Ασημακοπούλου, Διαμάντη Κριτσωτάκη, Μαργαρίτα Συγγενιώτου, Νικόλα Μαραζιώτη και Βαγγέλη Μανιάτη. 

Σύνοψη

Κεφαλονιά, Δεκέμβριος 1823. Ο Λόρδος Μπάιρον απολαμβάνει το γαλήνιο τοπίο του ελληνικού νησιού γράφοντας στο ημερολόγιό του. Έχει έρθει να υποστηρίξει την Ελληνική Επανάσταση, ωστόσο οι σκέψεις του στρέφονται προς την αγαπημένη του ετεροθαλή αδελφή Αυγούστα και την κόρη του Άντα, καμιά από τις οποίες δεν έχει δει αφότου εγκατέλειψε την Αγγλία πριν επτά χρόνια. Σύντομα, βρίσκουμε τον Μπάιρον στο κρεβάτι της αρρώστιας στο Μεσολόγγι, τον Απρίλιο του 1824, με συντροφιά τον Ιταλό υπηρέτη του Τίτα. Στο πλευρό του επίσης βρίσκεται ο δεκαπεντάχρονος Έλληνας ακόλουθός του Λουκάς, τον οποίο ο Μπάιρον έχει ερωτευτεί απελπισμένα. Ο ποιητής είναι αγανακτισμένος με τη διχόνοια στις τάξεις των επαναστατών, που καταβάλλει την Εθνεγερσία. Ονειρεύεται να ενοποιήσει τις ελληνικές φατρίες, όσο κι αν οι εκπρόσωποί τους φαίνεται να έλκονται κυρίως από τα χρήματά του. Παρά την απογοήτευσή του και ένα ισχυρό επιληπτικό επεισόδιο που τον εξασθενεί, η απόφαση του Μπάιρον να βοηθήσει τον ελληνικό Αγώνα παραμένει ακλόνητη. Εμπνευσμένος από τον ανεκπλήρωτό του έρωτα για τον Λουκά, διηγείται στο αγόρι την ιστορία της Τερέζας, της «κόρης των Αθηνών» που ερωτεύτηκε στη διάρκεια του πρώτου ταξιδιού του στην Ελλάδα πριν από χρόνια.

Ο ποιητής, εξαντλημένος από την αρρώστια και τη συναισθηματική διέγερση, αποκοιμιέται και στη διάρκεια του ανήσυχου ύπνου του ονειρεύεται προκαταβολικά τη «μεταθανάτια ζωή» και περιπλάνηση της σορού του, που γίνεται αντικείμενο διαμαχών. Θα του αρνηθούν την ταφή στο Αββαείο του Ουέστμινστερ εξαιτίας της «αμφίβολης ηθικής» του. Εντέλει θα ταφεί στον οικογενειακό τάφο των Μπάιρον, κοντά στο Αββαείο του Νιούστεντ, όπου ο Ελευθέριος Βενιζέλος θα απαγγείλει πανηγυρικό λόγο για τον ποιητή το 1931. Ο Μπάιρον ξυπνά από το όνειρο και απαγγέλλει ανακουφισμένος ένα από τα παλιά του ποιήματα. Οι αφαιμάξεις επιβαρύνουν την υγεία του. Παραληρεί, απειλεί να αυτοκτονήσει και οραματίζεται μια ακόμη μεταθανάτια τιμητική σκηνή βασισμένη στην «Ωδή στη Βρετανική Μούσα» του Ανδρέα Κάλβου, καθώς και έναν πολεμικό χορό των Σουλιωτών. Μέσα στον πυρετό του, σχεδόν μπερδεύει τον νεαρό Λουκά με την αδελφή του Αυγούστα. Βυθισμένος σε τρυφερές σκέψεις, ο ποιητής πεθαίνει. Οι Έλληνες εκφράζουν την ευγνωμοσύνη τους στον μεγάλο άνδρα.

Γιώργος Τσοντάκης

Ο Γιώργος Τσοντάκης έχει τιμηθεί με δύο από τα σημαντικότερα βραβεία κλασικής μουσικής, το διεθνές βραβείο Grawemeyer και το Charles Ives Living Award από την Αμερικανική Ακαδημία Γραμμάτων και Τεχνών. Σπούδασε με τον Ρότζερ Σέσσιονς στη Σχολή Τζούλλιαρντ της Νέας Υόρκης και με τον Φράνκο Ντονατόνι στη Ρώμη. Γεννήθηκε στην Αστόρια της Νέας Υόρκης, με κρητική καταγωγή. Είναι αναγνωρισμένη προσωπικότητα στην Ελλάδα, με εκτελέσεις έργων του ανά τον κόσμο ετησίως.

Έργα του έχουν ηχογραφηθεί από τις δισκογραφικές εταιρείες Hyperion, Koch, INNOVA και NAXOS. Ανάμεσά τους δεκαπέντε ορχηστρικά έργα, πάνω από πέντε ώρες ορχηστρικής μουσικής, για τα οποία υπήρξε δύο φορές υποψήφιος για το βραβείο Grammy. Ως φιλοξενούμενος συνθέτης, συνεργάστηκε για σαράντα χρόνια με το Φεστιβάλ Μουσικής του Άσπεν, ΗΠΑ, όπου διηύθυνε το Σύνολο Σύγχρονης Μουσικής του Άσπεν, με την ορχήστρα Philomusica της Οξφόρδης (Αγγλία), τη Συμφωνική του Ώλμπανυ (Νέα Υόρκη) και τον Σύλλογο Μουσικής Δωματίου του Λίνκολν Σέντερ. Είναι διακεκριμένος φιλοξενούμενος συνθέτης στο Ωδείο Μουσικής του Κολεγίου Μπαρντ.

Πρώτη παρουσίαση • Ανάθεση της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ

Κύκλος «Ωδές στον Βύρωνα»
Γιώργος Τσοντάκης
Ο αέρας της Ελλάδας
Όπερα-δράμα σε τρεις σκηνές
Τετάρτη 29 Δεκεμβρίου 2021 / Ώρα έναρξης: 21.00

Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης – Αίθουσα «Αιμίλιος Ριάδης»
Σε συνεργασία με τη Βυρωνική Εταιρεία Ιεράς Πόλεως Μεσολογγίου
Στο πλαίσιο του εορτασμού των 200 ετών από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης
Επιμέλεια κύκλου «Ωδές στον Βύρωνα»: Αλέξανδρος Μούζας
Μουσική: Γιώργος Τσοντάκης
Κείμενο: Γιώργος Τσοντάκης, Έλσα Ανδριανού
Δραματουργική συνεργασία: Έλσα Ανδριανού
Έρευνα: Νεφέλη Μαϊστράλη
Μουσική διεύθυνση: Γιώργος Τσοντάκης
Σκηνικό, κοστούμια: Δάφνη Αηδόνη
Σχεδιασμός φωτισμών: Χρήστος Τζιόγκας

Λόρδος Μπάιρον (Μεσολόγγι) Ρόμπιν Μπηρ
Λόρδος Μπάιρον (ποιητής) Χρήστος Κεχρής τενόρος

Χριστίνα Ασημακοπούλου υψίφωνος
Διαμάντη Κριτσωτάκη, Μαργαρίτα Συγγενιώτου μεσόφωνοι
Νικόλας Μαραζιώτης, τενόρος
Βαγγέλης Μανιάτης βαρύτονος

Συμμετέχει εννεαμελές μουσικό σύνολο

Όλες οι παραγωγές είναι covid free καθώς οι θεατές εισέρχονται στους χώρους του Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης κατόπιν υποχρεωτικής επίδειξης πιστοποιητικού εμβολιασμού ή πιστοποιητικού νόσησης. Για ανήλικους από 4 έως 17 ετών χρειάζεται self-test 24 ωρών.

Εντός των χώρων του Οργανισμού τηρούνται αυστηρά όλα τα μέτρα ασφαλούς διεξαγωγής θεαμάτων της Εθνικής Επιτροπής Προστασίας της Δημόσιας Υγείας έναντι του κορωνοϊού, ενώ είναι υποχρεωτική η χρήση μάσκας.

in.gr

---