Politica 89.8
*Ο Θεοχάρης Παπαδάκης είναι Κοινωνικός Ανθρωπολόγος
Στο άρθρο με τίτλο «Είναι λύση η αποχώρηση από το Χ?» ο Κώστας Ζαφειρόπουλος αντιλαμβάνεται το πρόβλημα ως εξής: παραμένοντας στο Χ (Twitter), «ισχυροποιούμε ανοιχτά ένα ακροδεξιό μέσο προπαγάνδας της κρατικής πολιτικής των ΗΠΑ».
*Άρθρο του Θεοχάρη Παπαδάκη
Ποιες είναι οι αιτίες και το αποτέλεσμα των πρόσφατων, μαζικών αποχωρήσεων από το Χ και το ΜΕΤΑ (Facebook)?
Δύο από τις συνηθέστερες αιτίες αποχώρησης οργανισμών (πανεπιστημίων, ΜΜΕ, ποδοσφαιρικών ομάδων, δημόσιων υπηρεσιών), celebrities και απλών πολιτών είναι:
(α) η κανονικοποίηση ακραίων απόψεων (ρατσιστικών, σεξιστικών, ακροδεξιών, woke, κλπ.), ρητορικής μίσους, και το τοξικό περιβάλλον που δημιουργούν.
(β) ο αντίκτυπος της διάδοσης παραπληροφόρησης και ψευδών ειδήσεων στην υπόσταση της αλήθειας.
Και οι δύο βασίζονται σε μια από τις δύο αρχαιοελληνικές έννοιες που συνθέτουν αυτό που σήμερα ονομάζουμε ‘ελευθερία του λόγου’: την ‘παρρησία’. Προέρχεται από τις λέξεις «παν» και «ρήμα» και σημαίνει να τα λέμε όλα χωρίς να κρύβουμε κάτι, από το θάρρος που απαιτεί η ελευθεροστομία, ειδικά όταν εναντιώνεται στην εξουσία ή την κοινή γνώμη, μέχρι την αθυροστομία (την έλλειψη θύρας, δηλαδή αυτοέλεγχου, του στόματος), τις αερολογίες και το κουτσομπολιό.
Το Χ κατήργησε την λογοκρισία το 2022, λίγους μήνες μετά την εξαγορά του από τον Μάσκ. Το 2016 το ΜΕΤΑ εισήγαγε την λογοκρισία ρητορικής μίσους και την επαλήθευση πληροφοριών για τις ψευδείς ειδήσεις. Με την κατάργηση τους στις αρχές Ιανουαρίου 2025 γυρνάει στην προ-2016 εποχή. Όμως οι δυτικές κοινωνίες έχουν αλλάξει.
Οι κοινωνικές ομάδες εντός του ίδιου πολιτισμού (του δυτικού), έχουν διαφοροποιηθεί πολιτισμικά μεταξύ τους σε τέτοιο βαθμό, που η ανάγκη για επικοινωνία της μιας, συχνά αποκλείει εξ’ ορισμού την ταυτόχρονη ικανοποίηση της ανάγκης μιας άλλης, σε έναν κοινό χώρο, στην ίδια πλατφόρμα, εντός ενός μαζικού μέσου κοινωνικής δικτύωσης (στο εξής ΜΚΔ). Κάποιοι δεν μπορούν να ανεχτούν την ελευθερία του λόγου του άλλου, και κάποιοι δεν μπορούν να ανεχτούν την λογοκρισία.
Βέβαια εδώ δε μιλάμε για μια κοινωνική αλλαγή ή τάση που τα ΜΚΔ ακολουθούν και αντανακλούν. Πέρα από θεωρίες συνομωσίας περί σκόπιμης διάλυσης της δημόσιας σφαίρας, η επίτευξη των στόχων των ΜΚΔ (engagement, attention κλπ.), εξυπηρετείται καλύτερα από περιεχόμενο το οποίο προωθεί την κοινωνική πόλωση.
Μια νέα τάση, που συνοδεύει τις πρόσφατες λειτουργικές αλλαγές σε ΜΕΤΑ και Χ, είναι ότι οι ιδιοκτήτες τους προβάλλουν τους εαυτούς τους ως δημόσια πρόσωπα με ξεκάθαρες πολιτικές θέσεις. Σημαντικό δεν είναι ότι αυτό γίνεται πλέον απροκάλυπτα, αλλά ότι και αυτή η τάση έχει ως αποτέλεσμα την περαιτέρω μείωση της μαζικότητας των ΜΚΔ.
Αλλά για ποιο λόγο κάνουν κινήσεις που βλάπτουν την μαζική απήχηση των προϊόντων τους?
Τα ΜΚΔ έδωσαν την δυνατότητα σε οποιονδήποτε να προβάλει ελεύθερα την γνώμη του, σε οποιοδήποτε format (κειμενο, εικονα, ήχος, βιντεο), σε ένα δυνητικά απεριόριστο κοινό. Οι υπηρεσίες αυτές προσφέρθηκαν δωρεάν σε όλους, με μια απλή πρόσβαση στο ίντερνετ και ένα κινητό. Ως αποτέλεσμα προσέλκυσαν την συντριπτική πλειοψηφία των μελών των δυτικών κοινωνιών και κατάφεραν να προσιδιάσουν σε αυτό που θεωρούμε ‘δημόσιο αγαθό’.
Έδωσαν σε κάθε χρήστη ένα βήμα στον ψηφιακό ‘δημόσιο’ χώρο που δημιούργησαν, εκπληρώνοντας την δεύτερη αρχαιοελληνική έννοια που σήμερα αντιλαμβανόμαστε ως «ελευθερία του λόγου»: την ισηγορία. Ετυμολογικά προέρχεται απο το ρήμα «αγορεύειν» και την ισότητα που απορρέει από το δικαίωμα λόγου, κάθε πολίτη, στον δημόσιο χώρο της αγοράς. Η ισηγορία είχε να προσφερθεί σε αυτή την κλίμακα από τα χρόνια της αρχαίας Αθηναϊκής δημοκρατίας (παρόλο που τα ΜΚΔ δεν έχουν τον άμεσο πολιτικό ρόλο της Αγοράς). Με βάση τον ‘δημόσιο’ χαρακτήρα των ΜΚΔ, και την υπηρεσία της ισηγορίας που προσέφεραν, φαντασιωθήκαμε την απελευθέρωση του λόγου από τα δεσμά των λίγων που έλεγχαν τα ΜΜΕ και την ανά(σ)ταση της δημοκρατίας.
Η αξία της ελευθερίας του λόγου για την δημοκρατία δεν εξαντλείτε στην έλλειψη της λογοκρισίας. Βασική αξία της ισηγορίας δεν είναι μόνο το δικαίωμα σε βήμα αλλά η έκθεση μας σε νέες, διαφορετικές απόψεις, τις οποίες δεν θα επιλέγαμε για να ακούσουμε. Η αποκλειστική προσφορά απόψεων που απλά επικυρώνουν αυτές που ήδη έχουμε διαμορφώσει, περιορίζει την σκέψη μας και την δημοκρατία. Παρ’ όλα τα σοβαρά, αρνητικά, δομικά χαρακτηριστικά των ΜΚΔ, επέτρεψαν την έκθεση μας σε διαφορετικές απόψεις: την γνώμη του συγγενή, φίλου, γνωστού, γνωστού του γνωστού ή συνάδελφου, η οποία διέφερε ριζικά από την δική μας.
Ο αλγόριθμος των ΜΚΔ ικανοποιεί την επιθυμία μας να μην εκτιθέμεθα σε απόψεις με τις οποίες διαφωνούμε. Με τον τρόπο αυτό μας προσφέρει τον απόλυτο έλεγχο, ‘σεβόμενο’ την ελευθερία μας να επιλέγουμε μόνο τις απόψεις που θέλουμε ν’ ακούσουμε. Όμως η δημόσια σφαίρα βασίζεται στην έλλειψη αυτού του ελέγχου.
Σε όρους μάρκετινγκ, ήρθε το τέλος του mass marketing σε μαζικά ΜΚΔ. Ήρθε ο καιρός η αγορά των ΜΚΔ, όπως όλες, να ωριμάσει και να κατακερματιστεί, προσφέροντας αποτελεσματικότερη διαφημιστική στόχευση στο όνομα της ικανοποίησης των ασύμβατων (πελατειακών) αναγκών των κοινωνικών ομάδων. Σε πολιτικούς όρους, ήρθε το τέλος των μαζικών ΜΚΔ ως δημόσιος χώρος/σφαίρα και το τέλος της ισηγορίας που όλοι γιορτάσαμε ως ελπίδα. Μένει σκέτη η παρρησία, σε μια πολιτιστικά και χωρικά κατακερματισμένη κοινωνία, εντός αυτού που μέχρι πρόσφατα αποτελούσε την πολιτισμική ενότητα, που συνεχίζουμε και αποκαλούμε δυτικό πολιτισμό.
