Πανδημία και περιορισμοί των θεμελιωδών δικαιωμάτων του ανθρώπου

Γράφει ο Ζαχαρίας Εμμ. Δοξαστάκης*

Όλος ο πλανήτης ζει μια ανείπωτη και πρωτόγνωρη τραγωδία, από τη μόλυνση που έχει επιφέρει η νέα πανδημία του COVID-19. Η συγκεκριμένη πανδημία έχει γκρεμίσει τεράστιες και μακρόχρονες σταθερές,  βεβαιότητες και αυταπάτες.

Τα συντάγματα των κρατών, η διεθνής  και η  ευρωπαϊκή έννομη τάξη έχουν θεσμοθετήσει τα θεμελιώδη ή ανθρώπινα δικαιώματα. Τα θεμελιώδη δικαιώματα αποτελούν τη βάση πάνω στην οποία ένα κράτος μπορεί να νομοθετεί. Τα ουσιώδη αυτά συνταγματικά δικαιώματα διακρίνονται σε κατηγορίες και αναφέρουμε μερικά απ’ αυτά, όπως: η αξιοπρέπεια, η ατομική ελευθερία,η  οικονομική ελευθερία,η  προστασία της υγείας,τα  πολιτικά δικαιώματα κά.

Η πανδημία του κορωνοϊού συνδέεται με τα εθνικά Συντάγματα, τη διεθνή προστασία ( ΕΣΔΑ) , αλλά και την έννομη τάξη της ΕΕ( Θεμελιώδης Χάρτης των Δικαιωμάτων της ΕΕ). Η πρόσφατη πανδημία έχει ξεπεράσει  την ευρύτητα και την  προσαρμοστικότητα των Συνταγμάτων για την αντιμετώπιση κοινωνικών φαινομένων. Η υγειονομική απειλή πλήττει τον πλανήτη και κινείται πέραν του πολιτικού και πολιτισμικού ορίζοντα.

Η προσπάθεια για την αντιμετώπιση και επούλωση των συνεπειών του ιού SARS-CoV-19 είναι εξαιρετικά δύσκολη. Η σημερινή πανδημία εξελίσσεται σε μια από τις πιο ολέθριες και θανατηφόρες εμπειρίες που έχει βιώσει μέχρι σήμερα η ανθρωπότητα.

Τα κράτη για να διαφυλάξουν το υπέρτατο αγαθό, την ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΖΩΗ, με την προτροπή και την καθοδήγηση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας( Π.Ο.Υ.) και των  Εθνικών  Οργανισμών  Δημόσιας Υγείας( ΕΟΔΥ) λαμβάνουν μέτρα. Οι κυβερνήσεις για την προστασία της δημόσιας υγείας των πολιτών τους, κηρύσσουν τις χώρες σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, πράγμα που έχει ως συνέπεια την αναστολή  ισχύος μιας σειράς δικαιωμάτων ή τον περιορισμό δικαιωμάτων, με Πράξεις Νομοθετικού Περιεχομένου( ΠΝΠ).

Βασικό δικαίωμα που πλήττεται με τη λήψη διαφόρων περιοριστικών μέτρων είναι η  στέρηση της προσωπικής ελευθερίας , η οποία εκδηλώνεται είτε ως περιορισμένη κίνηση και εγκατάσταση , είτε ως έλεγχος εισόδου- εξόδου στην επικράτεια της πληττόμενης χώρας. Εύλογα τίθεται το ερώτημα , αν ο περιορισμός των βασικών θεμελιωδών δικαιωμάτων, είναι συμβατός  με το ισχύον Σύνταγμα. Η κρατούσα άποψη είναι ότι δεν αμφισβητείται ο περιορισμός της προσωπικής ελευθερίας, αλλά προβάλλονται κάποιες ενστάσεις και συγκεκριμένα ότι:

Θίγεται ο πυρήνας του δικαιώματος.
Δεν έχουν τα μέτρα δημοκρατική νομιμοποίηση( συνήθως στερούνται σκεπτικού και επαρκούς αιτιολογίας).
Δεν ελήφθη μια σειρά άλλων μέτρων που συνδέονται με την προσωπική ελευθερία.
Πρώτη προτεραιότητα της κάθε ευνομούμενης πολιτείας είναι η προστασία της ζωής και της υγείας των πολιτών, αυτού του υπέρτατου δημόσιου αγαθού , που τίθεται σε υψηλή διακινδύνευση λόγω της πρωτοφανούς πανδημίας. Ασφαλώς και ο όποιος περιορισμός δικαιωμάτων του ανθρώπου πρέπει να γίνεται στα επιτρεπτά πλαίσια που προσδιορίζει ο συνταγματικός χάρτης και αρχή της αναλογικότητας.

Εξετάζοντας τα περιοριστικά μέτρα που έχει λάβει, μέχρι και σήμερα η Κυβέρνηση με μια πλειάδα Πράξεων Νομοθετικού Περιεχομένου, διαπιστώνουμε πως τηρείται η αρχή της αναλογικότητας. Όντως διασφαλίζονται οι απαιτούμενες προϋποθέσεις της αρχής αυτής. Πληρούνται τα κριτήρια της καταλληλότητας, της αναγκαιότητας και της αναλογικότητας των μέτρων με τον επιδιωκόμενο σκοπό. Ακόμη είναι σκόπιμο να διερευνήσει κανείς αν τηρείται η ισότητα έναντι των περιορισμών. Αντικειμενικά , όλη  η  οικονομική επιβάρυνση που υφίστανται οι πολίτες παρουσιάζει ουσιώδεις αποκλίσεις. Κάποιων πολιτών το εισόδημα μειώνεται υπέρμετρα και είναι επιβεβλημένη η διορθωτική παρέμβαση του κράτους και η υιοθέτηση της λειτουργίας των παροχών.

Εύλογα τίθεται το ερώτημα ποίος είναι αυτός που κρίνει αν τα περιοριστικά  μέτρα είναι κατάλληλα, αναγκαία και ανάλογα. Η απάντηση είναι μία , η δικαστική εξουσία. Το Γαλλικό Συμβούλιο της Επικρατείας έχει κρίνει τελευταία, ότι οι πράξεις και οι παραλείψεις της εκτελεστικής εξουσίας για την αντιμετώπιση της πανδημίας είναι νόμιμες.Οι αυστηροί περιορισμοί που τίθενται για την ανακοπή της πανδημίας, πρέπει οποσδήποτε να συνοδεύονται από αντίβαρα και αντηρίδες που κρατούν ζωντανό τον πυρήνα του κράτους δικαίου και της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας.

Στα αντίβαρα αυτά περιλαμβάνονται ο απόλυτος σεβασμός της αρχής της ισότητας ( άρθρο 4 Συντ.), της προσωπικής ελευθερίας( άρθρο 5 Συντ.), της προσωπικής ασφάλειας ( άρθρο 6 Συντ.), της θρησκευτικής ελευθερίας( άρθρο 13 Συντ.), της προστασίας της ιδιοκτησίας( άρθρο 18 Συντ.) και όλων των κοινωνικών δικαιωμάτων.

Μπορεί κάποιος επικαλούμενος την ιδιωτικότητά  του και τα προσωπικά του δεδομένα να αρνηθεί να δηλώσει ότι έχει συμπτώματα προσβολής από τον COVID-19 ή ενώ ξέρει ότι έχει ιό να αρνηθεί να υπαχθεί στους ελέγχους που έχουν θεσπισθεί; Η διάταξη του άρθρου 285 του Ποινικού Κώδικα( ΠΚ) είναι σαφής και τιμωρείται όποιος παραβιάζει μέτρα που έχουν ληφθεί για την αποτροπή  ή παρεμπόδιση της διάδοσης μιας επιδημίας.

Η κοινωνία δίνει μια κρίσιμη μάχη απέναντι σε μια ασύμμετρη απειλή. Προσπαθεί να διαφυλάξει την υγεία και την ασφάλεια των μελών της. Η πολιτεία οφείλει να εγγυηθεί το σύγχρονο κοινωνικό κράτος. Για να αντιμετωπισθεί η πανδημία και να αποφύγουμε εκατόμβες νεκρών, οφείλουμε να τηρούμε τα μέτρα που έχουν ληφθεί, με εισηγήσεις των ειδικών, να μη χαλαρώνουμε και να αποφεύγουμε τον εγκλωβισμό σε τακτικές και αντιλήψεις Μιθριδατισμού( η σταδιακή εξοικείωση και αποδοχή πραγμάτων που προηγουμένως θεωρούνταν ιδιαίτερα επικίνδυνα) απέναντι στον κορωνοϊό SARS-CoV-19. Ας μην ξεχνάμε τις ρήσεις « Αν μπορείς κοίταξε το φόβο κατάματα και ο φόβος θα φοβηθεί και θα φύγει», Νίκος Καζαντζάκης, « Αναφορά στον Γκρέκο» και « Το να φοβάσαι το χειρότερο, συχνά γιατρεύει το χειρότερα», Σαίξπηρ, Άγγλος δραματουργός.

*Ο Ζαχαρίας Εμμ. Δοξαστάκης είναι Περιφερειακός Σύμβουλος