Ούτε η πανδημία έκανε τη Δικαιοσύνη … ψηφιακή

Γράφει ο Αργύρης Αργυριάδης στο Politica.gr*

Κατά κοινή ομολογία τους τελευταίους μήνες η χώρα μας επιτάχυνε το βηματισμό της για να κλείσει το ψηφιακό χάσμα που τη χωρίζει από τις σύγχρονες ευρωπαϊκές κοινωνίες. Ειδικά, η αντιμετώπιση της πανδημικής κρίσης που προκάλεσε ο κορωνοιός είχε ως αποτέλεσμα η Ελλάδα να αρχίζει να τρέχει… κατοστάρι. Τριψήφιοι και τετραψήφιοι τηλεφωνικοί αριθμοί ενημέρωσης του κοινού, μείωση της γραφειοκρατίας, νέες ηλεκτρονικές πλατφόρμες για εξυπηρέτηση των «ελεύθερων πολιορκημένων» (από τον κορωνοιό) πολιτών είχαν ως αποτέλεσμα να πιστέψουμε ότι κάτι κινείται στο βαλτωμένο πεδίο της δημόσιας διοίκησης. Και όντως κάτι κινείται. Παντού πλην του τομέα της Δικαιοσύνης που παραμένει «τυφλά» πιστή στην εποχή του Γουτεμβέργιου…

Η ηλεκτρονική κατάθεση δικογράφων προβλέπεται μόνον σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Χαλκίδα. Αλλά και στα δικαστήρια αυτών των πόλεων η χορήγηση ψηφιακής υπογραφής – απαραίτητη προϋπόθεση για την ασφαλή ηλεκτρονική κατάθεση – προϋποθέτει φυσική παρουσία τόσο του δικηγόρου όσο και του αρμόδιου υπαλλήλου. Στην παρούσα συγκυρία μάλιστα – με τα δικαστήρια σχεδόν κλειστά – κάθε διαδικασία χορήγησης ψηφιακής υπογραφής έχει ανασταλεί. Τώρα που είναι πιο αναγκαία παρά ποτέ…

Σήμερα, στα δικαστήρια διενεργούνται μόνον δίκες με χαρακτήρα κατεπείγοντος. Συζητούνται αιτήματα χορήγησης προσωρινών διαταγών και πραγματοποιούνται ποινικές δίκες που εντάσσονται σε συγκεκριμένο πλαίσιο (αυτόφωρα, υποθέσεις για τις οποίες επίκειται παραγραφή κλπ). Θα μπορούσαν να πραγματοποιηθούν και άλλες δίκες με ασφάλεια, ώστε να μην υπάρχει lockdown της Δικαιοσύνης; Προφανώς. Θα μπορούσε να πραγματοποιούνται μέσω «τηλεδίκης» (δηλαδή χρησιμοποίησης του διαδικτύου) η «συζήτηση» των υποθέσεων της νέας τακτικής διαδικασίας. Πρόκειται για μια απλή ανάγνωση των ονομάτων των διαδίκων, που γινόταν και πριν από την έλευσης τη πανδημίας δίχως την αναγκαστική παρουσία δικηγόρων, καθόσον ο δικαστικός φάκελος είχε οριστικοποιηθεί («κλείσει») σε προγενέστερο στάδιο. Το ίδιο θα μπορούσε να γίνει και στις περιπτώσεις που οι πολίτες – διάδικοι αποφάσιζαν τη συζήτηση της υπόθεσης δίχως τη δική τους παρουσία (τούτο συμβαίνει σε πλείστες περιπτώσεις όπου το αντικείμενο εξέτασης από το δικαστή είναι αποκλειστικώς νομικό ζήτημα και δεν απαιτεί την εξέταση μαρτύρων). Τα ανωτέρω αποτελούν σήμερα τη συντριπτική πλειοψηφία των υποθέσεων που απασχολούν τα πολιτικά δικαστήρια και με μικρή μέριμνα της πολιτείας θα μπορούσαν ήδη να δικάζονται δίχως να τίθεται σε κίνδυνο η υγεία δικαστών, δικηγόρων και διαδίκων.

Αντιστοίχως, με την υλοποίηση των ανωτέρω επιλογών μπορεί να διεξαχθεί άμεσα το σύνολο των δικών ενώπιον των διοικητικών δικαστηρίων όπου η εξέταση μαρτύρων στο ακροατήριο αποτελεί υπερσπάνια περίπτωση. Σημειωτέον ότι έναντι των τελευταίων εκκρεμούν υποθέσεις που αφορούν δημόσια έργα συνολικής αξίας 8 δις ευρώ! Ιδίως στο πλαίσιο αντιμετώπισης της πανδημικής κρίσης κάθε μέρα που χάνεται με κλειστά δικαστήρια δημιουργεί πολλαπλάσια προβλήματα στην προσπάθεια ανάκαμψης της εθνικής οικονομίας.

Συνεπώς ακόμη και σήμερα μπορούν να διεξάγονται το σύνολο σχεδόν των δικών που αιτιωδώς συνέχονται με την ανάπτυξη της εθνικής οικονομίας και τη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής. Οι ανωτέρω ενέργειες το μόνον που απαιτούν είναι στοιχειώδη τεχνολογική μέριμνα και, ίσως σε θεσμικό επίπεδο, τροποποίηση (ακόμη και με Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου) του άρθρου 8 του Ν. 3090/2002 που απαγορεύει την ολική ή μερική μετάδοση από την τηλεόραση ή το ραδιόφωνο και τη κινηματογράφηση και μαγνητοσκόπηση μιας δίκης ενώπιον ποινικού, πολιτικού ή διοικητικού δικαστηρίου.

Τον τελευταίο μήνα που τα δικαστήρια είναι σχεδόν κλειστά, οι δικαστές – μέσω τηλεδιάσκεψης χρησιμοποιώντας εφαρμογές λογισμικού που δεν παρέχουν απόλυτη ασφάλεια (όπως το skype, το zoom κλπ) και με δική τους αξιέπαινη πρωτοβουλία – συζητούν υποθέσεις (είναι η λεγόμενη διάσκεψη που κατά νόμον είναι μυστική) και εκδίδουν αποφάσεις. Τόσο δύσκολο είναι η πολιτεία να τους προμηθεύσει με μια ασφαλή πλατφόρμα τηλεδιασκέψεων και να τους εκπαιδεύσει στη χρήση της; Σήμερα αντίστοιχες πλατφόρμες χρησιμοποιούν στα σχολεία και στους φορείς τοπικής αυτοδιοίκησης. Για ποιο λόγο η Δικαιοσύνη που εν πολλοίς είναι αυτοχρηματοδοτούμενη από τους πολίτες που προσφεύγουν σε αυτή βιώνει συνθήκες «πληροφορικού χειμώνα»; Τα ποσά που εισπράττονται από το δικαστικό ένσημο, τις εισφορές ΤΑΧΔΙΚ και την εκτέλεση χρηματικών ποινών υπερεπαρκούν για να έχουμε την πιο high – tech Δικαιοσύνη της Ευρώπης.

Η πανδημική κρίση μας θύμισε κάτι σημαντικό. Η ικανότητα να ενώνουμε τις δυνάμεις μας για να δημιουργούμε κοινωνίες είναι όντως ένα βιολογικό γνώρισμα του ανθρώπινου είδους, όπως η ικανότητα να περπατάμε όρθιοι. Αυτή η έμφυτη ικανότητα – τόσο σπάνια στο ζωικό βασίλειο – επέφερε αναπόδραστα αυτό που ο εξελικτικός βιολόγος Wilson ονόμασε ως «κοινωνική κατάκτηση της γης». Δεν είναι ο εγκέφαλός μας ή η μυϊκή δύναμη μας που μας επέτρεψαν να ηγεμονεύσουμε στον πλανήτη γη. Η ικανότητα του ανθρώπου να δημιουργεί κοινωνίες έχει μεταφερθεί στο γενετικό μας κώδικα. Η συνεπακόλουθη ανάγκη ίδρυσης οργανωμένων κοινωνιών μας επιτρέπει να αντιμετωπίζουμε τα πλέον σύνθετα και επικίνδυνα φαινόμενα, όπως οι πανδημίες. Ωστόσο, η ευρυθμία της λειτουργίας μιας οργανωμένης κοινωνίας προϋποθέτει την ικανότητα απονομής Δικαιοσύνης με αμεσότητα και αποτελεσματικότητα. Σε διαφορετική περίπτωση το κοινωνικό πλαίσιο παύει να είναι αρραγές.

Σε κάθε περίπτωση, η πανδημική κρίση σύντομα – ελπίζουμε – να τελειώσει. Ήδη συζητείται η επανέναρξη της λειτουργίας των Δικαστηρίων από το Μάιο. Ωστόσο, μια τέτοια επαναλειτουργία θα πρέπει να γίνει σταδιακά. Και σε κάθε περίπτωση ακόμη και τώρα μπορούμε να αποφύγουμε σκηνές απείρου κάλλους που μετά βεβαιότητας θα διαδραματιστούν κατά το χρόνο επαναλειτουργίας. Πολίτες να αναζητούν την πορεία των υποθέσεών τους και δικηγόρους να διαγκωνίζονται να επαναφέρουν με κλήση ματαιωθείσες υποθέσεις ή να καταθέτουν δικόγραφα τόσο για να ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις των εντολέων τους όσο και για να επιτύχουν την είσπραξη της αμοιβής τους. Ακόμη και τώρα αυτή η κατάντια μπορεί να αποφευχθεί. Αρκεί να χορηγηθούν ψηφιακές υπογραφές στους δικηγόρους και να ενημερώνονται μέσω διαδικτύου οι πολίτες για τις υποθέσεις των δικαστηρίων που τους αφορούν και να είναι εφικτή η ψηφιακή ανάγνωση μιας δικαστικής απόφασης δυνάμει μοναδικού κωδικού. Ένας λαός που κομπορρημονεί – και δικαίως – ότι έδωσε τα φώτα του πολιτισμού στον υπόλοιπο κόσμο δεν πρέπει να λησμονεί ότι η Δικαιοσύνη είναι πάντα βασικός δείκτης του πολιτισμού και της δημοκρατικής λειτουργίας μιας χώρας …

*Ο Αργύρης Αργυριάδης είναι Δικηγόρος, Διαπιστευμένος Διαμεσολαβητής
& Διαχειριστής Αφερεγγυότητας