Οι αρμοί της … (α)διάκριτης εξουσίας

Του Αργύρη Αργυριάδη για το Politica.gr

Η διάκριση των εξουσιών αποτελεί μία από τις πλέον θεμελιώδεις αρχές του φιλελεύθερου συνταγματικού κράτους. Μολονότι αποτελεί τέκνο της αστικής επανάστασης, η ιδέα της απαντάται στον Αριστοτέλη, ο οποίος διέκρινε τρία «μόρια» στην Πολιτεία, ένα που σκέφτεται και αποφασίζει για τα κοινά, ένα που ασχολείται με τις Αρχές της διοίκησης και  ένα που δικάζει. Στους νεότερους χρόνους ήρθε ως ιστορική απάντηση στο δεσποτισμό και στην κατάχρηση εξουσίας στοχεύοντας στη μετριοπάθεια και στην κοινωνική ισορροπία.

Στην πράξη δεν είναι έννοια απόλυτη. Στην κοιτίδα του κοινοβουλευτισμού, στην Αγγλία, η αρχή της διάκρισης των εξουσιών είναι πιο χαλαρή. Το ίδιο άτομο μπορεί να είναι μέλος τόσο της νομοθετικής όσο και της εκτελεστικής εξουσίας (όπως και στην Ελλάδα ένας βουλευτής μπορεί να είναι ταυτόχρονα και υπουργός) ενώ μέχρι πρόσφατα τα μέλη της Δικαστικής Επιτροπής των Λόρδων, δηλαδή του ανώτατου δικαστικού οργάνου, είχαν υποχρεωτικά και την ιδιότητα του μέλους της νομοθετικής εξουσίας, δηλαδή της Βουλής των Λόρδων. Αντιθέτως στην όχι και τόσο μακρινή (γεωγραφικά και κοινωνικά) Κύπρο, η διάκριση των εξουσιών είναι πιο αυστηρή, καθώς οι υπουργοί είναι υποχρεωτικά εξωκοινοβουλευτικά πρόσωπα, ενώ το κυβερνών κόμμα δεν απαιτείται να έχει την πλειοψηφία στη βουλή με αποτέλεσμα να επιδιώκεται ευρύτερη συναίνεση για την υπερψήφιση των νομοσχεδίων.

Ωστόσο, στις σύγχρονες μεταβιομηχανικές κοινωνίες η «κλασική» διάκριση των εξουσιών έχει ήδη ξεπεραστεί. Η εμφάνιση πολυμορφικών οργανωμένων ομάδων συμφερόντων και η ανάδυση ποικίλων «πόλων» εξουσίας και εξουσίασης, ιδιωτικών και δημόσιων, κατέστησε αδήριτη ανάγκη τη δημιουργία αντιβάρων σε κάθε μορφή εξουσίας, με αποκλειστικό γνώμονα την εγγύηση της ελευθερίας του ατόμου και των ομάδων απέναντι  στις «μικροεξουσίες», που εκπορεύονται από «εξουσιαστικούς θεσμούς» της κοινωνικής, πολιτικής και οικονομικής ζωής. Συνεπώς, το σύγχρονο νόημα της διάκρισης των εξουσιών είναι η αδιάλειπτη ανισοκατανομή της εξουσίας μεταξύ θεσμών (ανεξάρτητες αρχές, δικαιοσύνη, κυβέρνηση, βουλή, μέσα ενημέρωσης κλπ) κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να διασφαλίζεται ο αλληλοέλεγχος, η διαφάνεια, η κοινωνική λογοδοσία και εντέλει η αμοιβαία εξισορρόπηση σε ένα πλαίσιο αρμονικής σύζευξης «πολυαρχίας» και κοινωνικού πλουραλισμού.

Πώς «απαντάει» στις ανωτέρω ανάγκες το ελληνικό πολιτικό σύστημα; Με έναν πρωτόφαντο αναθεωρητισμό που ρέπει στην οπισθοδρόμηση. Ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ οικοδομεί το νέο πολιτικό του αφήγημα στην ανάγκη «ελέγχου των αρμών της εξουσίας» (υπονοώντας ότι εάν επανέλθει στην κυβέρνηση θα καθυποτάξει ετσιθελικά κάθε θεσμική έκφανση εξουσίας υπονομεύοντας εντέλει τις ατομικές ελευθερίες και δικαιοκρατικές εγγυήσεις). Την ίδια ώρα, η συντριπτική πλειοψηφία των  κομμάτων του κοινοβουλίου αναιρεί στην πράξη το νόμο που ψήφισε για τους μάρτυρες «δημοσίου συμφέροντος» απαιτώντας να άρει το καθεστώς ανωνυμίας τους «εδώ και τώρα» παραγνωρίζοντας ότι σύμφωνα με το νόμο τη σχετική αρμοδιότητα έχει μόνον το δικαστήριο που θα επιληφθεί της υποθέσεως είτε κρίνοντας αυτεπαγγέλτως είτε κατόπιν αιτήματος εισαγγελέα ή διαδίκου (στην περίπτωση αυτή μάλιστα με ειδικά αιτιολογημένη απόφασή του). Τσαλαβουτώντας στα χωράφια της δικαστικής εξουσίας δίνει έμφαση στον επικοινωνισμό (δηλαδή στην επικοινωνιακή ανάδειξη του τρόπου που θα καταθέσουν οι προστατευόμενοι μάρτυρες) και όχι στην ουσία (τι εντέλει θα καταθέσουν). Με τον τρόπο αυτό ουδόλως φαίνεται να νοιάζεται τόσο για την αλήθεια όσο και για τη διασφάλιση των εγγυήσεων των πολιτών – μαρτύρων που η ίδια η βουλή (νομοθετώντας) αρχικά τους παρείχε. Σε μια χώρα που η διάκριση των εξουσιών υποκύπτει στους .. «αρμούς» της συλλογικής α(δια)κρισίας τα αυτονόητα θα παραμένουν ζητούμενα…

*O Αργύρης Αργυριάδης είναι Δικηγόρος Παρ’ Αρείω Πάγω,  Διαπιστευμένος Διαμεσολαβητής & Διαχειριστής Αφερεγγυότητας στην www.alf.gr