Ο Ανθρωπισμός και το Ρωμεϊκο φιλότιμο ασπίδα στην πανδημία

Του Νίκου Σκουλά*

Με την εξάπλωση του κορωνοϊού  (COVID-19) τις τελευταίες εβδομάδες, μπαίνουμε σε μια περίοδο που αντίστοιχή της έχει να βιώσει η ανθρωπότητα από την ισπανική γρίπη του 1918. Αυτή που εξολόθρευσε τότε σε σύντομο χρόνο περισσότερους ανθρώπους από τους δύο παγκόσμιους πολέμους.

Είναι δεδομένο ότι το εθνικό σύστημα υγείας έχει δομηθεί με στόχο την απομείωση των συνεπειών από φαινόμενα πανδημίας.  Η αποδόμηση του κράτους πρόνοιας με την περιστολή των δαπανών υγείας έχει το μερίδιο ευθύνης της. Ωστόσο αυτές οι έκτακτες περιστάσεις δεν αντιμετωπίζονται κατασταλτικά από τις υπάρχουσες υποδομές υγείας πουθενά στον κόσμο.

Είναι βέβαιο ότι η έξαρση της ασθένειας, που αναμένεται να κορυφωθεί στην χώρα μας τον Απρίλιο, δεν θα αφήσει άθικτο κανένα τομέα δράσης. Ήδη στην πράξη η Ελλάδα ευρίσκεται σε καραντίνα. Η καθημερινότητα έχει πάψει να είναι ίδια ακόμα και στα αυτονόητα.

Σε αυτές τις κρίσιμες ώρες ο καθένας μας “θα μετρήσει το έχειν του φορές τρεις” και η ανασφάλεια θα εξακοντίσει το ένστικτο αυτοσυντήρησης.

Πρέπει να θεωρούμε από τώρα δεδομένο ότι το ιατρονοσηλευτικό  προσωπικό δεν επαρκεί. Τούτο διότι, πέραν των άλλων, οι ίδιοι θα είναι εκτεθειμένοι σε συνθήκες νοσήσεως. Επίσης η δημόσια δύναμη ίσως να μην αρκέσει για την πλήρη διαφύλαξη της ασφάλειας και της περιουσίας των πολιτών ούτε για την πλήρη εξυπηρέτησή τους. Τούτο διότι θα υπόκειται στον ίδιο κίνδυνο με αυξημένες και παντού ευρισκόμενες ανάγκες .

Έχουμε να αναμετρηθούμε με  καταστάσεις πρωτόγνωρες για την γενιά μας, σε συνθήκες γενικευμένης εθνικής ανασφάλειας. Ελπίζουμε η επιστήμη να κάνει παροδικό τον κίνδυνο  με την έγκαιρη ανακάλυψη του εμβολίου. Ωστόσο η εκτεταμένη ζημιά στην οικονομία είναι δεδομένη, όπως προέλεγαν και οι χρηματιστηριακοί δείκτες, και οι  κοινωνικές συνέπειες είναι ήδη καίρια βλαπτικές.

Είναι ήδη γνωστό από την διεθνή εμπειρία, ότι ο ιός θα πλήξει τους ασθενέστερους και γηραιότερους οργανισμούς. Εκ της φυσιολογίας του ιού  η ανάπτυξή του θα είναι εκθετική σε συνθήκες υγρασίας, όπως ίσως το επερχόμενο φθινόπωρο, ο μη γένοιτο.

Όσο δραματική μπορεί να είναι η κατάσταση για τους νοσούντες τις επόμενες εβδομάδες άλλο τόσο οδυνηρή θα γίνει για τους επισφαλείς και αδύναμους συμπολίτες μας.

Ανακοινώνεται ότι η ασφαλέστερη προστασία από την μετάδοση του κορονοϊού είναι η προσωπική απομόνωση. Συνεπώς, όλοι οι δείκτες κοινωνικότητας αλλά και της  εφοδιαστικής αλυσίδας αναγκαστικά θα πληγούν.

Απέναντι σε αυτές τις συνθήκες δεν είναι δυνατόν να αναμένονται τα πάντα ή τα περισσότερα από τους δημόσιους φορείς. Ήδη σε επίπεδο πρόληψης, η χώρα λαμβάνει τα αναγκαία μέτρα. Ωστόσο η καταστολή είναι θέμα ευρύτερης κοινωνικής συνδρομής ουσιωδώς. Είναι και θέμα συνεπικουρίας της κοινωνίας των πολιτών.

Έχει ορθά επικοινωνηθεί η διάταξη του άρθρου 285 του Ποινικού Κώδικα. Αυτή που απειλεί με κάθειρξη τουλάχιστον δέκα ετών ή και  ισόβια κάθειρξη όποιον παραβιάζει τα μέτρα ασφαλείας για πρόληψη και διάδοση μεταδοτικής ασθένειας και η παράβαση έχει συνέπεια τον θάνατο ανθρώπων.

Η Πολιτεία υποχρεούται να είναι αμείλικτη  σε φαινόμενα αισχροκέρδειας που ενδέχεται να προκύψουν από την σπάνη των αγαθών, αν επέλθει. Δεν υπάρχει άλλη απάντηση στον ενδεχόμενο μαυραγοριτισμό  από την άμεση άρση άδειας λειτουργίας καταστημάτων και την σύλληψη των δραστών. Αν ο νομοθέτης το επιτρέψει, θα πρέπει κατά την άποψη μου, να γίνεται  ταυτόχρονη κατάσχεση των αγαθών και  απόδοσή τους στους κοινωφελείς οργανισμούς με πρώτα τα νοσοκομεία.

Ωστόσο, την πιο σκοτεινή ώρα, ο μεγαλύτερος σύμμαχος είναι η αυθυπέρβαση. Μέσα σε κινδυνώδεις συνθήκες, η έμπρακτη αλληλεγγύη στον διπλανό και ιδίως στον ασθενέστερο είναι η πεμπτουσία του ανθρωπισμού. Η κοινωνία που έχει αποθέματα ανθρωπιστικών αξιών φοβάται λιγότερο, τολμά περισσότερα, εναγκαλίζεται σφικτότερα και λειτουργεί αποτελεσματικότερα.

Αναμένοντας το εμβόλιο του κορονοϊού, η ελληνική κοινωνία οφείλει να ξεθάψει και να  προτάξει ως κοινωνική ασπίδα το μοναδικό “ρωμέικο φιλότιμο”. Δεν έχει μετάφραση  η λέξη φιλότιμο. Φύεται ενδημικά στην χώρα μας και είναι πολιτισμικά μοναδικό βίωμα αν και το στοιχείο της αλληλεγγύης που συμπεριέχει, είναι πάγκοινο. Όταν ο κίνδυνος ζυγώνει, η υπερβατική παρουσία του διπλανού είναι το μόνο βάλσαμο. Το φιλότιμο λειτουργεί ως κίνητρο  για την υπέρβαση του κινδυνεύοντος εαυτού, για χάρη του διπλανού.

Υπό συνθήκες κοινωνικής απομόνωσης και περιστολής, οι μοναχικοί, οι αναγκεμένοι και οι ηλικιωμένοι θα χρειαστούν συνδρομή στον διατροφικό και ιατροφαρμακευτικό ανεφοδιασμό και επιπλέον ψυχική ενθάρρυνση. Οι ασθενείς και οι προσβεβλημένοι θα επείγονται για νοσηλεία και επικούρηση. Ακόμα και για αυτόν που δεν μπορεί να προσφέρει την παρουσία ή την ύλη του, το τηλεφωνικό  ενδιαφέρον προς τους άλλους είναι κάτι πολύ σημαντικό. Σε συνθήκες ακραίας κρίσης διαφαίνονται τα πιο λαμπρά και τα πιο ζοφερά στοιχεία σε ατομικό και σε συλλογικό πεδίο.

Αναδεικνύεται στον τόπο μας, σε όλες τις δυσχερείς συνθήκες, μία κρίσιμη μάζα ανθρώπων, που αψηφά την πρόδηλη ιδιοτέλεια. Αυτήν που  υπαγορεύεται από την   ενστικτώδη αυτοσυντήρηση. Αναφαίνεται τέτοιες ώρες, μια δράκα ανθρώπων που, περιορίζοντας το εγώ χάριν του εμείς,  γεννά πρωτόγνωρες συνθήκες ανατροπής του μοιραίου. Έχει ίσως σοβαρό προσωπικό κόστος και κόπο, αλλά δεν δειλιάζει. Είναι μειοψηφική ίσως αλλά πάντα αρκεί για τον σκοπό της. 

Η ελληνική εμπειρία έδειξε ότι τα χρόνια της οικονομικής κρίσης αντέξαμε βασικά λόγω  των άτυπων θεσμών, ιδίως της οικογένειας, της αλληλεγγύης της γειτονιάς και του κύκλου. Η γενιά της Αντίστασης, και παλιότερα της Εθνικής Άμυνας από τέτοιους ρομαντικούς  τολμητίες συναποτελούνταν.  Το τοπικότερο  βίωμα βρίθει από τέτοιους “κουζουλούς που έκαμαν αθάνατη την Κρήτη”.

Υπάρχουν πολλοί συμπολίτες μας που ήδη το σκέφτονται από σήμερα. Πώς μπορώ και εγώ να βοηθήσω; Υπάρχουν άνθρωποι που είναι στην φύση τους ο αλτρουισμός και άλλοι που τους συμπαρασύρει το παράδειγμα. Ο φόβος αδρανοποιεί, η δράση γεννά θαύματα.

Ανήκει στην οργανωτική ευθύνη και της τοπικής αυτοδιοίκησης η πολιτική προστασία που ενεργοποιείται με κρατική εντολή. Υπάρχει επίσης η αυθόρμητη αυτοοργάνωση σε ερασιτεχνική και άτυπη βάση. Υπάρχουν ωστόσο και οι θεσπισμένοι φορείς πέρα από τους πολιτειακούς. Υπάρχει ο Ερυθρός Σταυρός, οι Γιατροί χωρίς Σύνορα, οι εθελοντικές αγαθοεργές συσσωματώσεις. Επιπλέον δρα κατ’ ευαγγελική εντολή η Εκκλησία όπως συστηματοποιείται από τις κατά τόπους Μητροπόλεις.

Άμεσα, μετά το πρώτο μούδιασμα των περιοριστικών όρων, πρέπει να πάρουν φωτιά τα τηλέφωνα υπό τους όρους του νόμου και των μέτρων ασφαλείας.

Καθήκον όλων των αυτοδιοικητικών θεσμών  είναι να δημιουργήσουν την γραμματειακή και υλικοτεχνική υποστήριξη σε επίπεδο των  περιφερειακών ενοτήτων και  των Δήμων. Εκεί  ή όπου αλλού δειχθεί, με τους όρους του νόμου, θα πρέπει  να καταγράφονται και να συντονίζονται οι πολίτες εθελοντές που θα πυκνώσουν τις τάξεις των αρμοδίων φορέων κοινωνικής πρόνοιας και υπηρεσιών υγείας και θα συνδράμουν το οικείο και γειτονικό περιβάλλον τους υπεύθυνα.

Άμεση μέριμνα όλων των πολιτικών, αυτοδιοικητικών,  πολιτιστικών, εκπαιδευτικών, θρησκευτικών και εν γένει συλλογικών θεσμών θα πρέπει να είναι η τηλεφωνική πρωτοβουλία για συγκρότηση ομάδας εθελοντών σε κάθε γειτονιά σε κάθε χωριό. Τα δημοτικά διαμερίσματα και οι τοπικοί εκλεγμένοι άρχοντες, η εκκλησία, οι πολιτιστικοί σύλλογοι και οι συνεταιρισμοί, προτείνεται να διαμορφώσουν και να έχουν πάντα στην τουλάχιστον τηλεφωνική διάθεσή τους τους νέους “Σαμαρείτες”.

Το σύνθημα να είναι : “Κανένας αβοήθητος υπό τους όρους του νόμου. Έγνοια για όλους ”.

Μέσω  νόμιμης καθοδήγησης, υπό των φως των έκτακτων περιστάσεων, πρέπει οι εθελοντές και οι συντονιστές τους να έρχονται σε επαφή αμφίδρομα με τους φορείς υγείας και τις οργανώσεις κοινωνικής συνδρομής. Δηλαδή  με τα νοσοκομεία, τα ΚΑΠΗ  και όπου αλλού χρειάζεται στην γειτονιά και παντού.

Προτείνω επιπλέον να γίνει έκκληση για πανστρατιά στο πολυάριθμο ελληνικό ιατρικό προσωπικό που ιδιωτεύει ή έχει μεταναστεύσει και να επανενταχθούν στο ΕΣΥ οι αρκετοί πρόθυμοι συνταξιούχοι γιατροί που διατίθενται και μπορούν να υποβληθούν στην υπηρεσία των συμπολιτών μας. Υποχρέωση της Πολιτείας είναι ο ανεφοδιασμός με εξοπλισμό (στολές, αντισηπτικά κλπ) που θα διασφαλίζει την ελάχιστη έκθεση των ιατρών και των υπόλοιπων συνδρομητών που θα τεθούν και εθελοντικά στην υπηρεσία των νοσούντων.

Οι εδώ ατομικές απόψεις του γράφοντος μπορεί να είναι κίνητρο ή έμπνευση για  ατομικές συμπεριφορές και πολιτικές ή συλλογικές πρωτοβουλίες υπό τους όρους του νόμου και των προληπτικών μέτρων, στις καινοφανείς περιστάσεις που βιώνουμε

Οι συνθήκες που διαφαίνονται στον ορίζοντα και ήδη βιώνονται δραματικότερα  από την κινέζικη και την ιταλική κοινωνία,  δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν μόνο από την ελληνική κρατική μηχανή.

Η αντιμετώπιση της πανδημίας απαιτεί την πανστρατιά της κοινωνίας με όπλο τον ανθρωπισμό και το ρωμέικο φιλότιμο.

Οι Κρητικοί το λένε αφάνταστα πυκνά και εύστοχα: “Αυτός που ξέρει ν’ αγαπά και να ελπίζει ξέρει, μέσα στην νύχτα πολεμά ξημέρωμα να φέρει”

* Ο Νίκος Κ. Σκουλάς είναι Δικηγόρος και Περιφερειακός Σύμβουλος Κρήτης

---