Δημόσια αγαθά: Όχι μόνο μια δημοσιονομική αυτο-διόρθωση!

Η ανάγκη για “δωρεάν” παροχή αγαθών και υπηρεσιών διευρύνεται, τουλάχιστον σε επίπεδο συζήτησης, στην Ε.Ε. Κάποιος, όμως, πρέπει να πάρει απόφαση και για τον “ελέφαντα στο δωμάτιο”. Δηλαδή, την κρατική χρηματοδότηση όσων πρέπει να συμπεριληφθούν στην κατηγορία των “αμιγώς δημοσίων αγαθών”….

Πριν από μόλις 10 χρόνια, την εποχή που στην ευρωπαϊκή σκηνή απόλυτη και αδιαφιλονίκητη πρωταγωνίστρια ήταν η Γερμανία της Μέρκελ και του Σόιμπλε, συζητήσεις όπως αυτή που φουντώνει στις μέρες μας, περί διεύρυνσης της έννοιας “δημόσιο αγαθό” -και, συγχρόνως, περί αυξημένου, ως προς το σκοπό αυτό, κρατικού παρεμβατισμού – θα ήταν μια συζήτηση ανούσια και τελείως εκτός πολιτικής πραγματικότητας.

Η εμμονική “ιεροποίηση” της δημοσιονομικής σταθερότητας και η ανάδειξή της σε μοναδικό άξιο (οποιουδήποτε) λόγου στόχο των κρατών-μελών της Ε.Ε., συνοδεύτηκε από μια εξίσου μυωπική θεώρηση των “δημόσιων αγαθών”.

Ο “στενός” ορισμός της έννοιας, θέτει ως τέτοια όσα προσφέρονται δωρεάν σε όλους, χωρίς αποκλεισμούς (π.χ. εθνική άμυνα, Δικαιοσύνη, λιμάνια, φάροι κ.λπ.). Στο προ δεκαετίας -και, κυρίως, προ πανδημίας! – πλαίσιο, η κυρίαρχη τάση ήταν αυτού του είδους τα αγαθά να αποχαρακτηρίζονται, όσο το δυνατόν περισσότερο ως τέτοια, προκειμένου τα κράτη να μην ξεφεύγουν από τα δημοσιονομικά τους όρια. Και ο ιδιωτικός τομέας θεωρήθηκε η πλέον κατάλληλη λύση στην εξίσωση.

Τα απανωτά Μνημόνια -στην Ελλάδα – αλλά και τα αυστηρά μέτρα που αναγκάστηκαν να πάρουν οι χώρες του ευρωπαϊκού Νότου – οδήγησαν στην υπαγωγή, εμπράκτως, πολλών αμιγώς δημόσιων αγαθών στην κατηγορία των μη γνήσιων τέτοιων. Τα πρώτα έχουν τις ιδιότητες να μην είναι ανταγωνιστικά σε καταναλωτικό επίπεδο (το κόστος για την κατανάλωση του αγαθού από ένα επιπλέον άτομο είναι πρακτικώς μηδενικό), αλλά και από αδυναμία αποκλεισμού (διότι τυχόν τέτοιος, από κάποιο άλλο άτομο ή ομάδα έχει, αντίθετα, τεράστιο κοινωνικό και όχι μόνο κόστος -π.χ. δε μπορείς να αποκλείσεις μια μερίδα του πληθυσμού από την αμυντική ασφάλειά του).

Τα μη γνήσια δημόσια αγαθά, απ’ την άλλη, δεν είναι απαραίτητο να πληρούν και τις δύο αυτές συνθήκες συγχρόνως. Για να μην κάνουμε το κείμενο τελείως “νομικό” και δυσνόητο, το όλο θέμα έγκειται στη θεσμοθέτηση αυστηρών κανόνων από το κράτος. Και ως προς τι θεωρείται αμιγώς δημόσιο αγαθό και τι όχι, αλλά και ως προς το με ποιο τρόπο θα διασφαλίζεται η χρηματοδότησή των μεν και των δε.

Κι αυτό επειδή, στην πράξη, η παροχή προς όλους και χωρίς αποκλεισμούς ενός αμιγώς δημόσιου αγαθού, απαιτεί σημαντικά ποσά από τα κρατικά ταμεία. Αλλά, απ’ την άλλη, ούτε ένα μη γνήσιο τέτοιο αγαθό είναι σωστό ή κοινωνικά αποδεκτό να μπαίνει 100% στη σφαίρα της ελεύθερης αγοράς, που λειτουργεί αποκλειστικά και μόνο με όρους κέρδους-ζημιών.

Μοιάζει, λοιπόν, λίγο αντιφατικό να έχει ανοίξει στις μέρες μας τέτοια ευρεία συζήτηση για τη διεύρυνση της σφαίρας των δημόσιων αγαθών, όταν τόσα χρόνια η “νόρμα” ήταν ο περιορισμός των κρατικών δαπανών γι’ αυτά.

Όμως, ο κόσμος αλλάζει γρήγορα έτσι κι αλλιώς. Και η πανδημία τον άλλαξε ακόμη περισσότερο. Άρα, στην ουσία, μιλάμε περισσότερο για μια αυτο-διόρθωση. Διότι ποιος, π.χ., μπορεί στις μέρες μας να πει πλέον ότι η απρόσκοπτη, ελεύθερη και δωρεάν πρόσβαση στο διαδίκτυο δεν είναι πια ένα αμιγώς δημόσιο αγαθό; Ποιος μπορεί να πει ότι ο -εμπράκτως, έστω λόγω συνωστισμού και έλλειψης πόρων – αποκλεισμός από ένα σύστημα υγείας, έστω και ενός ασθενούς είναι ανεκτός; Κι αν είναι αυτός ο “ασθενής μηδέν” μιας νέας πανδημίας; Κ.ο.κ.

Η ελληνική κυβέρνηση και προσωπικά ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, πρωτοστάτησε στη “διεύρυνση”-συμπερίληψη του φυσικού αερίου, στην ουσία ως “δημόσιου αγαθού” και η υιοθέτηση από την Ε.Ε. του πλαφόν στην τιμή του (ελληνική εισήγηση προ εννέα μηνών ήδη!) αποτελεί μεγάλη επιτυχία. Δείχνει, συγχρόνως και την κατεύθυνση προς την οποία οφείλουν να κινηθούν κράτη-μέλη και, εν τέλει και η, “γραφειοκρατία των Βρυξελλών”.

Μια γραφειοκρατία που με σφοδρότητα επιχειρηματολογεί υπέρ -και προωθεί τη χρηματοδότηση – της “Πράσινης Ανάπτυξης”, χωρίς, ωστόσο να αποδέχεται στην πράξη, ότι, π.χ., η διατήρηση της βιοποικιλότητας ή η “ενεργειακή ασφάλεια” των Ευρωπαίων πολιτών συνιστά ένα, επίσης κρίσιμο, αμιγώς δημόσιο αγαθό.

Όπως και με το παράδειγμα της απρόσκοπτης σύνδεσης με το διαδίκτυο, που δώσαμε πριν, η κλιματική αλλαγή, αλλά και η αντιμετώπιση, ως επιπλέον παραδείγματος, της φτώχειας (!) εντός της Ε.Ε. -πραγματικό πρόβλημα για εκατομμύρια πολίτες της, πλέον! – είναι πια στο τραπέζι όχι ως ο αόρατος ελέφαντας στο δωμάτιο, αλλά ως ζητήματα ουσίας που μόνον τα κράτη μπορούν να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά. Με δημοσιονομική ελευθερία, όμως. Και, φυσικά, με επιπλέον πόρους, από την “Ένωση” στην οποία συμμετέχουν. Σε καλές στιγμές και σε κακές επίσης. Θεωρητικά.
Στην πράξη; Πολύ διαφορετική η πραγματικότητα. Η εξαρτημένη (και πολλαπλώς ωφελημένη) από το ρωσικό φυσικό αέριο Γερμανία, π.χ. επιθυμεί άλλες εξελίξεις απ’ αυτές που επιθυμούμε, κατά βάθος έστω, εμείς τα πάλαι ποτέ  PIGS: Portugal, Italy, Greece, Spain…

Σ’ αυτό το πλαίσιο, η συνεχιζόμενη… παράνοια του ΔΝΤ, αυτοαναιρεί για μία ακόμη φορά τον πολλάκις αποτυχημένο σε προβλέψεις και “θεραπείες” οργανισμό. Στην τελευταία του έκθεση, ενώ επισημαίνει την αυξανόμενη ανάγκη για κρατικές παρεμβάσεις-επιδοτήσεις-βοηθήματα, λόγω των παρεπομένων της πανδημίας, της ενεργειακής κρίσης και του ανεπανάληπτα υψηλού στα χρόνια της Ε.Ε. πληθωρισμού, επιμένει, συγχρόνως, ότι το… 3% πλαφόν στο έλλειμμα και το 60% χρέους ως προς το ΑΕΠ πρέπει, επίσης, να παραμείνει! Δηλαδή, ενώ αναγνωρίζει την ανάγκη για διεύρυνση των αμιγώς δημόσιων αγαθών, συνιστά κάτι τέτοιο να γίνεται… μαγικά! Χωρίς κρατικούς πόρους! (Πόρους που, αθρόα “τυπώνουν χρήμα” και παρέχουν στις αμερικανικές επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά οι ΗΠΑ!)

Πρόκειται για μια -ακόμη… – στρέβλωση της πραγματικής πραγματικότητας, σε σχέση με την εικονική, που βιώνουν οι αναλογιστές στα υπολογιστικά προγράμματά τους και τις παραμέτρους που εισάγουν σ’ αυτές.

Όσοι, ελαφρά τη καρδία, μιλούν για “σοβιετοποίηση” ή για “ψίχουλα-καραμέλες στους ιθαγενείς” για την επιδοματική πολιτική της κυβέρνησης Μητσοτάκη, εδώ και τρία χρόνια, όχι απλώς αγνοούν, αλλά και προσπαθούν να… καταπιούν μονομιάς και αμάσητο τον “ελέφαντα στο δωμάτιο”!

Η ελληνική κυβέρνηση, μέσα σ’ ένα τελείως πρωτόγνωρο, αντίξοο σκηνικό, έχει, ως τώρα, λειτουργήσει με τον κατάλληλο τρόπο για να στηρίξει επιχειρήσεις και νοικοκυριά χωρίς να ξεφύγει από τα όρια που έθετε η μέχρι προ ολίγων μηνών “αυξημένη επιτήρηση”. Και, μετά απ’ αυτήν έχει πάρει σημαντικά μέτρα που ενισχύουν ουσιαστικά οικογένειες και ΜμΕ απέναντι σ’ ένα παγκόσμιο κύμα ακρίβειας -είτε οι αιτίες της είναι γεωπολιτικές, είτε κερδοσκοπικές από ένα σημείο και μετά, δεν έχει τόση σημασία.

Σημασία έχει ότι το θέμα “δημόσιο αγαθό” υπάρχει πλέον ουσιαστική ανάγκη να αναδειχθεί σε μείζον και, πάνω απ’ όλα, πραγματικό, εντός της Ε.Ε. Και το γεγονός ότι η Ελλάδα πρωτοστατεί σ’ αυτή την απαραίτητη εξέλιξη, με τεκμηριωμένες εισηγήσεις και υπεράσπιση με επιχειρήματα των αιτιάσεών της, είναι, μάλλον, ακόμη πιο σημαντικό.
Είπαμε, άλλωστε, ότι ο κόσμος μας αλλάζει. Γρήγορα. Και θέλουμε, δε θέλουμε. Είναι εξαιρετικά ωφέλιμο σε μια τέτοια συγκυρία να είσαι πηγή πρωτοβουλιών και όχι ακόλουθος αποφάσεων. Η χώρα μας έχει καταφέρει να διανύσει με επιτυχία ένα δρόμο γεμάτο τυφλές στροφές, δεν χρειαζόμαστε μικροπολιτικές γκρίνιες και ανούσιες αντιρρήσεις που αγνοούν το μακροπρόθεσμο όφελος, για το (μικρο)κομματικό κέρδος…

**Ο Μιχάλης Α. Αγγελόπουλος είναι:
Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κίνησης Ελλάδας
Πρόεδρος του Επιστημονικού Συμβουλίου του Ινστιτούτου Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΚΕΔΕ)

---