H Ελλάδα οφείλει να επιφυλαχθεί για την πλήρη επήρεια της νησιώτικης της επικράτειας

Του Νικόλαου Κ. Σκούλα

Α. 

Οι συμφωνίες της Ελλάδας με την Ιταλία και την Αίγυπτο για τον καθορισμό των μεταξύ τους ορίων της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης που υπεγράφησαν στην Αθήνα στις 18 Ιουνίου και  στο Κάιρο στις 6 Αυγούστου 2020, υπήρξαν αποτέλεσμα συμβιβασμού των εκατέρωθεν θέσεων με βασική την ελληνική υποχώρηση από την αρχή της μέσης γραμμής.  

Η Ελλάδα διατηρεί την άποψη ότι τα νησιά έχουν πλήρη επήρεια στην χάραξη της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης. Αυτή η άποψη βρίσκει έδαφος στο διεθνές δίκαιο και εν μέρει στην νομολογία που έχει εξαχθεί από τα Διεθνή Δικαστήρια και   τις διαιτητικές κρίσεις μεταξύ διαφωνούντων κρατών. 

Την άποψη περί πλήρους επήρειας των νησιών και ίσης απόστασης της γραμμής χάραξης θαλασσίων συνόρων δεν συμμερίζονται αρκετές χερσαίες διεθνείς δυνάμεις για προφανείς λόγους. Στην περιοχή μας, η

 Τουρκία δεν έχει υπογράψει την Διεθνή Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δικαίο της Θάλασσας. Η τελευταία υπεγράφη στο Μοντέγκο Μπέι της Τζαμάικα το 1982  και εισήγαγε την έννοια της ΑΟΖ. Επίσης, δεν υπέγραψε την προγενέστερη αντίστοιχη της Γενεύης (1958) που αφορούσε μεταξύ άλλων και την  υφαλοκρηπίδα. Παρά ταύτα, το εθιμικό διεθνές δίκαιο δεσμεύει όλους τους διεθνείς δρώντες. 

Και οι δύο συμβάσεις  ήταν διεθνείς επιτυχίες των θαλασσίων και νησιωτικών δυνάμεων, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας. Αμφότερες αναγνωρίζουν την  επήρεια των νησιών και των νησίδων που μπορούν να έχουν οικονομική ζωή, στην οριοθέτηση των  θαλασσίων ζωνών (βλ. πλαίσιο αρχών αρ. 74 παρ.1 και 83 παρ.1   και αντίστοιχα αρ. 121παρ.2). 

Η θέση της Ελλάδας για την πλήρη επήρεια των νησιών της στην οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών (υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ) είναι αναπόσπαστο μέρος του εθνικού σχεδιασμού. Έτσι μεγιστοποιείται το όφελος από την πλήρη εφαρμογή του διεθνούς δικαίου στην περιοχή μας. Η εμπέδωση της πλήρους επήρειας των ελληνικών νησιών στην οριοθέτηση της ελληνικής ΑΟΖ, τετραπλασιάζει την θαλάσσια έκταση  στην οποία η χώρα μας μπορεί να ασκεί κυριαρχικά δικαιώματα. Η Κύπρος έχει ήδη οριοθετήσει τα θαλάσσια σύνορά της με την Αίγυπτο, τον Λίβανο και  το Ισραήλ με βάση την αρχή της μέσης γραμμής, απαρέγκλιτα.

Β. 

Στην χάραξη των ελληνικών θαλασσίων ζωνών, καίριο και κομβικό θέμα είναι η αναγνώριση της πλήρους επήρειας του συμπλέγματος του Καστελόριζου και ιδίως της ανατολικότερης νησίδας Στρογγύλης. Μόνο με την πλήρη, σε ποσοστό 100%, επήρεια της Στρογγύλης στην οριοθέτηση μπορεί η ελλαδική ΑΟΖ να έρθει σε επαφή με το δυτικότερο όριο της κυπριακής ΑΟΖ. Η τελευταία  έχει συμφωνηθεί με  την Αίγυπτο ήδη από το 2003 στην περιοχή του 30ου μεσημβρινού. 

Η επαφή της ελλαδικής με την κυπριακή ΑΟΖ θα έχει σοβαρότατες συνέπειες στην  πολιτική ισχύ και την ιστορική προοπτική των δύο κρατικών οντοτήτων του ελληνισμού. Πίσω από  την διασύνδεση της Ελλάδος με την Κύπρο στοιχίζεται κάτι ευρύτερο. Διακυβεύεται η απρόσκοπτη θαλάσσια διαδρομή της δυτικής επιρροής προς την Μέση Ανατολή. Τούτο διότι, η αντίστοιχη χερσαία οδός ελέγχεται από την Τουρκία με την κτήση των Στενών και της Μικρασίας. Η επαφή του αραβικού κόσμου και του Ισραήλ με την Δύση και αμφίδρομα,  δεν μπορεί να μονοπωλείται από την Τουρκία από στεριά και από θάλασσα. Αυτή η στοιχειώδης πολιτική πρόνοια υποστηρίζει και ισχυροποιεί τις ελληνικές θέσεις σε διεθνές επίπεδο, μαζί με τα διακρατικά πρότζεκτ ενεργειακής σύνδεσης και τις διατάξεις  του διεθνούς δικαίου.  

Η  ελληνική υφαλοκρηπίδα υπάρχει αυτοδίκαια και εξ υπαρχής (ipso facto και ab initio) σύμφωνα με την Διεθνή Σύμβαση της Γενεύης. Ωστόσο, ούτε η υφαλοκρηπίδα, ούτε μεταγενέστερα η ΑΟΖ, είχαν οριοθετηθεί από την Ελλάδα με τα έξι γειτονικά της κράτη. 

Η ανυποχώρητη θέση για πλήρη επήρεια όλων των νησίδων της ελληνικής επικράτειας είναι πρόδηλη για λόγους σπουδαίου δημοσίου συμφέροντος και είχε την τελική στόχευση του θέματος της Στρογγύλης. Ταυτόχρονα όμως εμπόδιζε για χρόνια την πρόοδο των διαπραγματεύσεων με τις φιλικές γειτονικές χώρες και ανέβαλε την κατάληξη των εκατέρωθεν οριοθετήσεων. 

Μετά την υπογραφή του τουρκολιβυκού συμφώνου τον Νοέμβριο του 2019,   υπήρξε μέγιστη ανάγκη για την οριοθέτηση των θαλασσίων συνόρων της χώρας. Παρά την μερική διεθνή καταδίκη του τουρκολυβικού συμφώνου, λόγω της νομικής του αβασιμότητας και για το ανυπόστατο των προϋποθέσεων υπογραφής του, αυτό παρέμενε ένα πολιτικό τετελεσμένο που έδινε προσχηματική βάση για την άμεση άσκηση δικαιωμάτων εις βάρος της χώρας μας.  

Γ. 

Τομή σε αυτή την ακινησία υπήρξαν οι  συμφωνίες με την Ιταλία και την Αίγυπτο που φέρονται προς επικύρωση στην Ελληνική Βουλή στις 26 Αυγούστου. 

Η πρόσφατη ελληνοϊταλική συμφωνία οριοθετεί ταυτόχρονα υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ και εγκαθιδρύει πολλαπλό όριο. Το 1977, πέντε χρόνια δηλαδή πριν υιοθετηθεί διεθνώς η έννοια της ΑΟΖ,  είχε οριοθετηθεί η υφαλοκρηπίδα  μεταξύ των δύο κρατών.  Σε αυτή την συμφωνία, η Ελλάδα είχε αποδεχθεί τότε επήρεια 70% για τις Διαπόντιες νήσους βόρεια της Κέρκυρας και 32% για τα νησιά Στροφάδες δυτικά της Πελοπονήσσου. Οι λοιπές εκατέρωθεν  διευθετήσεις καταλήγουν σε ένα συμψηφισμό που  αγγίζει το 54% για την Ιταλία και το 46% για την Ελλάδα, και αυτά επικαιροποιούνται  σήμερα στην συμφωνία που φέρεται προς κύρωση στο Κοινοβούλιο. 

Ανασκευαστική απάντηση σε αυτή την δημόσια αναγνώριση της μειωμένης επήρειας των ελληνικών νησιών από το 1977, δίνει ο κ. Ευ. Βενιζέλος σε πρόσφατο άρθρο του όπου αναφέρει “ότι θα ήταν ενδεχομένως σκόπιμο να δηλωθεί στη φάση της κύρωσης ότι η Ελλάδα αποδέχθηκε για την οριοθέτηση της ΑΟΖ, την οριογραμμή της συμφωνίας του 1977 για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας ανεξαρτήτως των προβλέψεων της μεταγενέστερης ( ισχύουσας μετά το 1994 ) Διεθνούς Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας, όπως αυτή ερμηνεύεται από τη διεθνή νομολογία, για τα κριτήρια της οριοθέτησης, γιατί σέβεται την αρχή Pacta Sunt Servanda μεταξύ μάλιστα χωρών φίλων και εταίρων στην ΕΕ.” 

Με αυτή την δήλωση, αν γίνει δεκτή,   η χώρα μας επιχειρεί  να δικαιολογήσει την αποδοχή στην ελληνοϊταλική συμφωνία της μειωμένης επήρειας των Διαπόντιων νησιών, που επηρεάζουν άμεσα την μελλοντική οριοθέτηση με την Αλβανία, αλλά  και των Στροφάδων.

Δ.

Είναι γνωστό επίσης ότι η τμηματική οριοθέτηση της ΑΟΖ με την Αίγυπτο από τον 26ο έως τον 28 (ακριβέστερα τον 27ο και 59´) μεσημβρινό, αποδίδει στην Ελλάδα το 45% και στην Αίγυπτο το 55% περίπου της ενδιάμεσης θαλάσσιας ζώνης . 

Σαφώς υπήρχε πολιτική βία για υπογραφή οριοθέτησης με την Αίγυπτο προκειμένου να παραχθεί νομική διαφορά που θα ακυρώνει και στην πράξη το τουρκολυβικό σύμφωνο. Ωστόσο, νομικά παραμένει αναπάντητο το ερώτημα γιατί έγινε αποδεκτή η μειωμένη επήρεια της Κρήτης, της Κάσου της Καρπάθου και της Ρόδου στην ελληνοαιγυπτιακή συμφωνία. 

Αυτό είναι ένα ζήτημα που πρέπει απαντηθεί στον διάλογο για τις επόμενες οριοθετήσεις της χώρας. Συμπυκνωμένα το ερώτημα τίθεται ως εξής: πώς αποδεχόμαστε ότι η Κρήτη έχει επήρεια 90% και αξιώνουμε η Στρογγύλη να έχει μελλοντική επήρεια 100% στην ΑΟΖ και εξ υπαρχής και αυτοδίκαια το ίδιο ποσοστό στην ελληνική υφαλοκρηπίδα;

 Κατά την κρίση του γράφοντος, δύο απαντήσεις μπορούν  να δοθούν σε αυτό. 

Πρώτον,  ότι η οριοθέτηση με την Αίγυπτο είναι τμηματική. Οι δύο χώρες ρητά συμφώνησαν στην συνέχιση των διαπραγματεύσεων για την ολοκλήρωση της μεταξύ τους οριοθέτησης στο μέλλον τόσο από το σημείο Ε δυτικά μέχρι τα όρια της λιβυκής ΑΟΖ όσο και από το σημείο Α ανατολικά μέχρι τα σύνορα της κυπριακής ΑΟΖ (ή και της  τουρκικής),  χωρίς οι χώρες αυτές  να κατονομάζονται.  

Δεύτερον,  ότι  ο εδαφικός όγκος της Κρήτης δεν συμπεριελήφθη στο μεγαλύτερο μέρος του,  στο οριοθετημένο τμήμα της ΑΟΖ μεταξύ του 26ου και του 28ου μεσημβρινού. Ελήφθησαν υπόψιν ως γραμμές βάσης,  μόνο οι ακτές μεταξύ του Μακρύ Γιαλού της Ιεράπετρας και του Κάβο Σίδερο στην Σητεία. 

Συνεπώς, η πλήρης επήρεια σε ποσοστό 100% του συνόλου  της Κρήτης και των παρακείμενων νησίδων,  μπορεί και θα πρέπει να υπολογιστεί στην μελλοντική οριοθέτηση δυτικά του 26ου μεσημβρινού μέχρι το τριεθνές σημείο Ελλάδος Αιγύπου και Λιβύης. Η μειωμένη επήρεια της Κρήτης και των λοιπών νησιών στην τμηματική ελληνοαιγυπτιακή οριοθέτηση δύναται να αναπληρωθεί στο υπολειπόμενο, μη οριοθετημένο τμήμα,  δυτικά του 26ου μεσημβρινού.  Επίσης ανατολικά του 28ου μεσημβρινού μέχρι το τριεθνές που θα συμφωνηθεί με την Κύπρο ή και την Τουρκία. 

Οι μελλοντικές οριστικές οριοθετήσεις θα είναι αποτέλεσμα της πολιτικής ισχύος των συμβαλλομένων, που τότε θα έχουν νομικά και στην πράξη ακυρώσει το τουρκολιβυκό σύμφωνο. Αυτό που επέβαλλε στην Ελλάδα την συμβιβαστική υποχώρηση από την θέση της πλήρους επήρειας των νησιών της.  

Η μη κατάθεση των συντεταγμένων για τα θαλάσσια σύνορα της Ελλάδος στον ΟΗΕ έως σήμερα  εξυπηρετεί  αυτή την μελλοντική διευθέτηση. 

Ε. 

Προαναφέρθηκε,  ότι η μειωμένη επήρεια των Διαποντίων νήσων και των Στροφάδων επιχειρείται να καλυφθεί με την δήλωση-ισχυρισμό ότι αυτά συμφωνήθηκαν με την Ιταλία από το 1977 και με την αρχή ότι τα συμφωνηθέντα πρέπει να τηρούνται. 

Ωστόσο, για την μειωμένη επήρεια της Κρήτης, της Κάσου, της Καρπάθου, της Ρόδου και των παρακείμενων νησίδων στην ελληνοαιγυπτιακή συμφωνία δεν έχει προταθεί νομικό επιχείρημα, έως σήμερα. 

Ενδεδειγμένο, κατά τον γράφοντα, θα ήταν να γίνει αντίστοιχη ρητή δήλωση εκ μέρους της Ελληνικής Κυβέρνησης με το ακόλουθο περιεχόμενο: 

“Η Ελλάδα επιφυλάσσεται για την εφαρμογή της αρχής της πλήρους επήρειας της νησιωτικής της επικράτειας στις οριστικές και τελικές οριοθετήσεις με τις γειτονικές της χώρες”. 

Τούτο θα πρέπει να τονιστεί ιδιαίτερα από τους εκπροσώπους των κομμάτων στις ομιλίες κατά την συζήτηση για την κύρωση των συμφωνιών στην Βουλή.

Ενδείκνυται επίσης να υπάρξει η ίδια  συνοδευτική δήλωση της Ελληνικής Δημοκρατίας στην αιτιολογική έκθεση του κυρωτικού νόμου για την ελληνοαιγυπτιακή συμφωνία ή όπου αλλού κριθεί κατάλληλα προκειμένου να τεκμηριωθεί η ίδια θέση.   

Τα πρακτικά και οι επίσημες δηλώσεις κατά την κύρωση των διεθνών συνθηκών είναι καίρια ερμηνευτικά βοηθήματα για την μελλοντική τους χρήση και εξέλιξη. 

Για τους ειδήμονες, ηχηρό ιστορικό παράδειγμα είναι οι δηλώσεις επισήμων στην τουρκική βουλή και το υπουργείο εξωτερικών κατά την επικύρωση της συνθήκης του Μοντρέ το 1936. Αυτές, ως συνομολογημένες θέσεις, αποτελούν την πλήρη απόδειξη των ελληνικών ισχυρισμών για την οχύρωση της Λήμνου και της Σαμοθράκης μέχρι σήμερα. 

Αντίθετα, καμμία ωφέλεια δεν φαίνεται προκύπτει από την αποσιώπηση της αποδοχής της μερικής επήρειας που αποτυπώνεται στις συμφωνίες. Συνεπώς θα πρέπει να υπάρξει πρόνοια για την ρητή δήλωση της Ελλάδας ως άνω. Η ενδεχόμενη παράλειψη θα φανεί, όταν θα φθάσει η ώρα της διαπραγμάτευσης για την επήρεια του Καστελορίζου και ιδίως της Στρογγύλης. Τότε η χώρα μας θα έχει απωλέσει ισχυρά νομικά επιχειρήματα τόσο στο τραπέζι της διαπραγμάτευσης όσο και στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.

*Ο Νικόλαος Κ. Σκουλάς είναι Δικηγόρος και Περιφερειακός Σύμβουλος Κρήτης.

---