Εθισμός παιδιών & εφήβων από το διαδίκτυο & τα ηλεκτρονικά παιχνίδια

Για τα παιδιά, όπως και για τους ενηλίκους, το Διαδίκτυο είναι ένας τεράστιος χώρος ενημέρωσης και επιμόρφωσης, επικοινωνίας και κοινωνικοποίησης ( μέσω chat, e-mail κλπ.), αλλά και ψυχαγωγίας (με κυριότερο τέτοιο μέσο τα παιχνίδια που παίζονται online). Όμως ο υπερβολικός χρόνος ενασχόλησης στο internet, μπορεί να οδηγήσει στην εξάρτηση.

Η παθολογική εξάρτηση από το Ιντερνετ αποτελεί κοινωνικό φαινόμενο με ανησυχητικές διαστάσεις που παρατηρείται κυρίως στις χώρες της ∆υτικής Ευρώπης. Τα τελευταία όμως χρόνια, το κοινωνικό αυτό πρόβλημα έχει εξαπλωθεί σε γρήγορους ρυθμούς και στην χώρα μας. Ο εθισμός από το διαδίκτυο, µπορεί να συγκριθεί µε άλλες εξαρτήσεις όπως ο αλκοολισµός ή η βουλιµία, ενώ έχει τα χαρακτηριστικά ψυχαναγκαστικής συµπεριφοράς, µε αρνητικές συνέπειες στην προσωπική, οικογενειακή, κοινωνική και επαγγελµατική ζωή του ατόμου.

Αποτελέσματα ερευνών για τον εθισμό των εφήβων στο διαδίκτυο και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια

Σύμφωνα με έρευνα που διεξάγεται στη χώρα μας από το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής (ΕΠΙΨΥ) από το 1998 και εντάσσεται στο ευρύτερο Διεθνές Πρόγραμμα Health Behaviour in School-Aged Children (HBSC) στο οποίο συμμετέχουν κάθε τέσσερα χρόνια πάνω από 40 χώρες, υπό την αιγίδα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), τα αποτελέσματα δείχνουν ότι:

• ένας στους 4 εφήβους (24,3%) ασχολείται για τουλάχιστον 3 ώρες την ημέρα τις καθημερινές με τον Η/Υ και το ίντερνετ, ενώ το ποσοστό αυτό σχεδόν διπλασιάζεται τα Σαββατοκύριακα (41%).
• από το 2006 έως το 2010 έχει τετραπλασιαστεί ο αριθμός των εφήβων που ασχολούνται με τον Η/Υ και το ίντερνετ για τουλάχιστον 3 ώρες κάθε μέρα (από 5,7% σε 21,7% αντίστοιχα).
• το 47,8% των εφήβων, κυρίως τα αγόρια και οι μαθητές ηλικίας 13 και 15 ετών, παίζουν ηλεκτρονικά παιχνίδια από μισή έως και 2 ώρες τις καθημερινές και το ποσοστό αυτό διπλασιάζεται τα Σαββατοκύριακα.
• σχεδόν 1 στους 6 15χρονους (15,5%) εμφανίζει συμπεριφορές εξάρτησης από τη χρήση του ίντερνετ.
• το 5,5% του συνόλου των εφήβων αναφέρουν συμπτώματα εξάρτησης από τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, κυρίως τα αγόρια.
• υπερβολική χρήση του Η/Υ και του ίντερνετ καθημερινά (για τουλάχιστον 3 ώρες την ημέρα) κάνει 1 στους 3 εφήβους (38,4%), μεταξύ εκείνων που οι γονείς δεν γνωρίζουν επαρκώς τις δραστηριότητές τους,
• 1 στους 5 εφήβους (26,2%) μεταξύ εκείνων που έχουν περιορισμένη συναισθηματική στήριξη από τους γονείς τους και
• 1 στους 3 (35,5%) μεταξύ εκείνων που δεν είναι αρκετά ικανοποιημένοι από τις σχέσεις στην οικογένεια.
• συγκριτικά με όσους μαθητές έχουν 1 ή 2 στενούς φίλους, υπερβολική χρήση του Η/Υ και του ίντερνετ κάνουν περισσότεροι έφηβοι που έχουν τουλάχιστον 3 στενούς φίλους.
• επίσης, υπερβολική χρήση κάνουν σε υψηλότερο ποσοστό οι μαθητές που συναντούν τους φίλους τους πολύ συχνά είτε αμέσως μετά το σχολείο είτε τα βράδια σε σύγκριση με εκείνους που τους συναντούν λιγότερο συχνά.

Συνέπειες – Επιπτώσεις

Για τα παιδιά και τους εφήβους η χρήση του ίντερνετ για περισσότερο από 10 ώρες την εβδομάδα αυξάνει σημαντικά την πιθανότητα εμφάνισης των συμπτωμάτων εξάρτησης από το διαδίκτυο και έχει σοβαρές επιπτώσεις σε διάφορους τοµείς της λειτουργικότητας τους . Συγκεκριμένα μπορεί να προκαλέσει :

• άγχος
• απομόνωση
• ημικρανίες
• ξηροφθαλμία
• διαταραχές ύπνου (έντονες αϋπνίες ή υπνηλία)
• διαταραχές διατροφής (ανορεξία) ή αύξηση κινδύνου εµφάνισης παχυσαρκίας εξαιτίας της υπερβολικής χρήσης υπολογιστή που καθιστά το παιδί συνεχώς σε μια καρέκλα
• πτώση σχολικής επίδοσης
• κατάθλιψη
• μυοσκελετικές παθήσεις (σύνδρομο καρπιαίου σωλήνα από την υπερκόπωση των χεριών από τη χρήση του πληκτρολογίου),
• εκρήξεις θυμού
• επιθετικότητα προς τους γονείς ή τα πρόσωπα φροντίδας
• παραμέληση της προσωπικής υγιεινής και της φυσικής άσκησης
• μειώση κοινωνικών συναναστροφών, περιορισμένη επικοινωνία με γονείς/φίλους

Τύποι εθισμού στο διαδίκτυο

Υπάρχουν διάφοροι τύποι εθισµού που µπορεί να είναι επιβλαβείς για τη φυσική κατάσταση του ατόµου. Μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά την κοινωνική ζωή και τη φυσιολογική του λειτουργία. Οι μορφές εξάρτησης από το ίντερνετ είναι:

• συνεχής πλοήγηση
• διαδικτυακές σχέσεις μέσω εφαρμογών κοινωνικής δικτύωσης (msn, chat, facebook, skype κ.α.),
• ηλεκτρονικός τζόγος
• ψυχαναγκαστική συλλογή πληροφοριών (τραγουδιών κ.α.).
• e-καζίνο
• ηλεκτρονικό shopping
• κάθε λογής δηµοπρασίες και αγοραπωλησίες µετοχών
• Cyber-Relational Addiction: Συνεχής σύναψη φιλικών και άλλων σχέσεων µέσω των διαφόρων chat rooms

Ακόμα για το πρόβλημα της υπερβολικής ενασχόλησης με το internet, ευθύνονται συνήθως τα διαδικτυακά-ηλεκτρονικά παιχνίδια που παίζονται (ο «παίκτης» χρειάζεται να είναι συνδεδεμένος στο Διαδίκτυο), όπως τα δημοφιλή «World of Warcraft» και «Lineage», όπου ο κάθε παίκτης επιλέγει ένα χαρακτήρα-ήρωα, που τον εξελίσσει όσο περισσότερο παίζει. Έτσι, το παιδί «αναγκάζεται» να παίζει όσο περισσότερο μπορεί, ώστε να φτάσει στα υψηλότερα επίπεδα που έχει επιλέξει και, παράλληλα, να βρίσκεται συνδεδεμένο στο Διαδίκτυο πολλές ώρες και κυρίως εκείνες που έχουν επιλέξει και οι υπόλοιποι παίκτες-χρήστες να βρίσκονται online (συνδεδεμένοι), για να παίξουν όλοι μαζί.

Πότε ένα άτομο χαρακτηρίζεται εθισμένο από το ίντερνετ;

Για να κριθεί ένα άτοµο εθισµένο στο ∆ιαδίκτυο, πρέπει να πληροί ορισµένα επιστηµονικά κριτήρια. Εκτός από την πολύωρη ηµερήσια ενασχόληση µε το ∆ιαδίκτυο τα ακόλουθα είναι:

1. Εξιδανίκευση του µέσου. Ο χρήστης θεωρεί τον ηλεκτρονικό υπολογιστή ή το ∆ιαδίκτυο το σηµαντικότερο «κεφάλαιο» της καθηµερινότητάς του.
2. Τροποποίηση της διάθεσης. Σε όσους εθίζονται στα ηλεκτρονικά παιχνίδια παρουσιάζεται αύξηση της παραγωγής του νευροδιαβιβαστή του εγκεφάλου ντοπαµίνη, η οποία συνδέεται µε την ευχαρίστηση.
3. Ανοχή. Το άτοµο χρειάζεται σταδιακά όλο και περισσότερες ώρες χρήσης του υπολογιστή ώστε να νιώθει ευχαρίστηση.
4. Σύγκρουση. Ενώ το παιδί αισθάνεται ότι έχει πρόβληµα, δεν µπορεί να κάνει κάτι για να περιορίσει τη χρήση του υπολογιστή. Ενασχόληση αρχικώς µε ηπιότερες και όχι τόσο εθιστικές λειτουργίες του ∆ιαδικτύου, όπως είναι η αποστολή ηλεκτρονικών µηνυµάτων, και σταδιακή µετάβαση σε πιο διαδραστικές διαδικτυακές λειτουργίες όπως τα δωµάτια συνοµιλιών (chat room), οι οµάδες ειδήσεων ή ακόµη και τα αποκαλούµενα κοινωνικά παιχνίδια όπως το «Second Life», στο οποίο κάθε χρήστης φτιάχνει µια νέα «εικονική» διαδικτυακή ζωή µε όλες τις εκφάνσεις της

Τι πρέπει να κάνουν οι γονείς για να αποτρέψουν την εξάρτηση του παιδιού τους από το διαδίκτυο;

• Να ενημερώνουν τα παιδιά από μικρή ηλικία για το φαινόμενο του εθισμού στο διαδίκτυο.
• Να ορίσουν κανόνες και να θέτουν χρονικά όρια στη χρήση παραμονής του διαδικτύου και τις ημέρες κατά τις οποίες θα σερφάρουν στο διαδίκτυο τα παιδιά.
• Να τους δώσουν να καταλάβουν ότι η χρήση του υπολογιστή πρέπει να γίνεται με μέτρο και να μην παραμελούν τις υπόλοιπες δραστηριότητες, το παιχνίδι, τους φίλους, την ξεκούραση και τα μαθήματά τους. Σύμφωνα με την Αμερικανική Παιδιατρική Εταιρεία, ο χρόνος που αφιερώνουν καθημερινά τα παιδιά σε καθιστικές δραστηριότητες (τηλεόραση, ηλεκτρονικός υπολογιστής) δεν πρέπει να ξεπερνά τις δύο ώρες.
• Να ενημερωθούν και να γνωρίσουν τι πραγματικά είναι το Ίντερνετ και να μάθουν να φιλτράρουν τις «πληροφορίες» του, ώστε να βοηθήσουν τα παιδιά να συνειδητοποιήσουν ότι όλα όσα βρίσκουν στις σελίδες του δεν είναι αληθινά, αγαθά και ασφαλή, και να μάθουν να ξεχωρίζουν τον πραγματικό από τον «εικονικό» κόσμο
• Να τοποθετούν τον υπολογιστή σε κοινόχρηστο χώρο, για να υπάρχει έλεγχος και όχι δυνατότητα απομόνωσης των παιδιών και εφήβων, έτσι θα μπορούν να παρακολουθούν με διακριτικό τρόπο τα παιδιά τους όταν τον χρησιμοποιούν αλλά και με αυτόν τον τρόπο, να τους δίνουν την ευκαιρία να μοιράζονται μαζί τους ό,τι τα ενδιαφέρει ή τα προβληματίζει
• Να μην αντιμετωπίζουν τον υπολογιστή ως ένα μέσο που θα τους βοηθήσει να κρατάνε τα παιδιά απασχολημένα για να μη τους ενοχλούν
• Να αφιερώνουν ποιοτικό χρόνο στα παιδιά και στους εφήβους
• Να μην τους απαγορεύουν εντελώς την πρόσβαση στο Διαδίκτυο από τον υπολογιστή του σπιτιού, επειδή, αν δεν μπορούν να το χρησιμοποιήσουν στο σπίτι, θα το κάνουν οπουδήποτε αλλού
• Να τοποθετούν προγράμματα και φίλτρα προστασίας στον υπολογιστή, ώστε τα παιδιά και οι έφηβοι να μην έχουν πρόσβαση σε ιστοσελίδες με ακατάλληλο και επικίνδυνο περιεχόμενο για την ηλικία τους (όπως βία, πορνό, τζόγος κ.ά). Με τη φράση-κλειδί «parental control» θα βρούν πολλά τέτοια προγράµµατα (κάποια από αυτά και δωρεάν), αν ψάξουν στο ∆ιαδίκτυο ή απευθυνθούν σε κάποιον πάροχο Ίντερνετ. Επιπλέον, τα ίδια τα Windows προσφέρουν δυνατότητα ελέγχου, όχι µόνο της πρόσβασης στο ∆ιαδίκτυο, αλλά και της χρήσης του υπολογιστή (π.χ. για πόση ώρα µπορεί το παιδί να είναι στο κοµπιούτερ κ.ά
• Να σκεφτούν και τη δική τους διαδικτυακή συμπεριφορά, καθώς αποτελούν τα κατεξοχήν πρότυπα για τα παιδιά και τους εφήβους
• Να ενδιαφέρονται και να ρωτούν τα παιδιά και τους εφήβους για τις δραστηριότητές τους στο διαδίκτυο (ποιες σελίδες επισκέπτονται, τι ψάχνουν κλπ.) Να θυμίζουν στα παιδιά οτι το Internet «είναι εργαλείο και όχι παιχνίδι».Μην ξεχνάμε ότι ο διαδικτυακός εκφοβισμός είναι συχνό φαινόμενο μεταξύ παιδιών και εφήβων που ασχολούνται με τις νέες τεχνολογίες και δημιουργούν στο θύμα αισθήματα ενοχής και ανασφάλειας
• Να ενθαρρύνουν τα παιδιά και τους εφήβους σε αθλητικές δραστηριότητες και συναναστροφές με συνομηλίκους
• Να προσέχουν τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας (προνήπια, νήπια), η χρήση του ίντερνετ σε αυτή την ηλικία, δεν συνιστάται. Φυσικά, δεν επιτρέπεται, παιδιά τέτοιας ηλικίας να έχουν προσωπικές σελίδες σε εφαρμογές κοινωνικής δικτύωσης (πχ. facebook). Στις ηλικίες αυτές, ο υπολογιστής χρησιμοποιείται μόνο για εκπαιδευτικά παιχνίδια, μικρής χρονικής διάρκειας, παρουσία των γονέων και όχι σε καθημερινή βάση
• Να μη χρησιμοποιούν τον υπολογιστή και το Διαδίκτυο ως επιβράβευση ή ως τιμωρία
• Αν παρατηρήσουν περίεργες συμπεριφορές ή υπερβολική χρήση από την πλευρά των παιδιών τους , να αναζητήσουν βοήθεια
• * Ο Μανόλης Καργάκης είναι Ψυχολόγος στο InterNus – ΚΕΝΤΡΟ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ & ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ

---