Politica 89.8
Η ασυνέπεια υψιπετών διακηρύξεων ή λόγων αφενός και πράξεων αφετέρου υπήρξε κύριο χαρακτηριστικό της διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ. Αναφέρομαι βέβαια εδώ στον πολιτικά στρατηγικό λόγο στο μέτρο που διατυπωνόταν δημόσια.
Η διακυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, η διακυβέρνηση της «πρώτης φοράς Αριστεράς» φθάνει εμφανώς στο τέλος της. Πρόκειται για ένα άδοξο τέλος. Αδοξο όχι βεβαίως γιατί ηττάται. Αυτό σε μια δημοκρατική πολιτεία συνιστά μέρος της πολιτικής διαδικασίας. Αδοξο γιατί η ήττα έρχεται με τον ευτελισμό των αξιών, του ήθους, του ύφους, της αισθητικής και της κουλτούρας της Αριστεράς.
Εάν αυτή ήταν η πρώτη φορά Αριστερά, ε τότε οπωσδήποτε καλύτερα να μην υπάρξει δεύτερη. Και το γράφω αυτό με μεγάλη θλίψη. Γιατί η Αριστερά θα μπορούσε να ηττηθεί πολιτικά, εκλογικά, αλλά δεν θα ήθελα να ηττηθεί αξιακά, ηθικά, αισθητικά. Και ηττήθηκε κατά κράτος σε όλα τα πεδία. Με αποτέλεσμα να μην μπορεί καν να θεωρηθεί ως όντως αριστερή διακυβέρνηση χωρίς επιθετικούς προσδιορισμούς. Με αποτέλεσμα να ξαναφέρει στην εξουσία εξαγνισμένη τη συντηρητική, δεξιά παράταξη. Ξεκίνησε και πορεύτηκε με ένα φαντασιακό δόγμα-ιδεολόγημα, του (δήθεν) «ηθικού πλεονεκτήματος» που υποτίθεται ότι απολάμβανε και της έδινε το απόλυτο δικαίωμα (να νομίζει ότι μπορεί) να κάνει ό,τι θέλει, να λέγει ό,τι της κατέβει, να επικρίνει τους πάντες, να παραβιάζει κάθε αξία ήθους και αισθητικής, να λειτουργεί ως υπέρτατος κήνσορας, ο μεγάλος κριτής των πάντων. Να κάνει «εκείνο» και το ακριβώς αντίθετό του. Να συνεργάζεται με την Ακροδεξιά και ταυτόχρονα να θέλει να θεωρείται ως… Σοσιαλδημοκρατία και να καταδικάζει την ευρωπαϊκή Ακροδεξιά. Να είναι το κόμμα τού «somewhere» (του κάπου εδώ) και ταυτόχρονα του «anywhere» («του παντού»), δηλαδή το κόμμα τού τίποτα.
Δεν έφθασε στα πλέον έσχατα άκρα γιατί η δημοκρατική ωριμότητα του ελληνικού λαού και η πειθαρχία που συνεπάγεται η συμμετοχή στην Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ) έθεσαν όρια και όρθωσαν εμπόδια. Και αν ακόμη-ακόμη κάποιος θα ήταν πρόθυμος να παραβλέψει ολέθριες πολιτικές επιλογές όπως αυτές του πρώτου εξαμήνου διακυβέρνησης που θα μπορούσαν να είχαν οδηγήσει τη χώρα στην άβυσσο, κι αν ακόμη αναγνωρίσει ότι επιχείρησε, αν και άγαρμπα, να επιλύσει κάποια προβλήματα (όπως αυτό με τη γειτονική χώρα, Β. Μακεδονία) δεν μπορεί με τίποτε να παραβλέψει τον ευτελισμό αξιών, ήθους, αισθητικής.
Η ασυνέπεια υψιπετών διακηρύξεων ή λόγων αφενός και πράξεων αφετέρου υπήρξε κύριο χαρακτηριστικό της διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ. Αναφέρομαι βέβαια εδώ στον πολιτικά στρατηγικό λόγο στο μέτρο που διατυπωνόταν δημόσια. Γιατί ο συνήθης καθημερινός λόγος ήταν συχνά-πυκνά ασύλληπτα αντι-αντιαισθητικός, διχαστικός, τοξικός, ενίοτε υβριστικός (πολακισμός). Η συνέπεια ανάμεσα στον πολιτικό λόγο και στην πολιτική πράξη και συμπεριφορά συνιστά μια κεντρική ηθική αξία για τη δημοκρατική πολιτική και ιδιαίτερα την αριστερή πολιτική.
Η διάσταση ανάμεσα στα «λόγια» και στις «πράξεις» απαξιώνει την πολιτική και ιδιαίτερα την Αριστερά. Το ερώτημα, όπως έχει διατυπωθεί στον αγγλοσαξονικό χώρο της Αριστεράς, παραπέμπει στο «Do as Ι say or do as I do» – «Πράξε όπως λέγω ή πράξε όπως πράττω». Και το ερώτημα εγείρεται όταν προφανώς υπάρχει διάσταση ανάμεσα σε αυτό που λέγω και σε αυτό που πράττω. Και ίσως σε ορισμένες περιπτώσεις να μην υπάρχει απλά και μόνο διάσταση αλλά το «πράττω» να αντιστρατεύεται ευθέως το «λέγω». Με άλλα λόγια, και σε απλά νεοελληνικά, «άλλα να λες και άλλα να κάνεις». Σε αυτή την περίπτωση όλη η έννοια του «leading by example», «να ηγείσαι με το παράδειγμά σου» που συνιστά τον ακρογωνιαίο λίθο μιας πετυχημένης και ουσιαστικά νομιμοποιημένης, αποδεκτής ηγεσίας, σε οποιονδήποτε χώρο, πολιτικό, κοινωνικό, οικονομικό, πάει περίπατο. Καταρρέει.
Αυτό συνέβη με τον ΣΥΡΙΖΑ στη διακυβέρνηση. Κυριάρχησε η αντίληψη ότι στο άνομα του δήθεν ηθικού πλεονεκτήματος μπορώ «να λέω», να υποστηρίζω απόψεις, αρχές (υποτίθεται), στόχους και αξίες και να παροτρύνω πολίτες, οπαδούς και κοινωνία συνολικά να τις ακολουθούν, να πράττουν, να συμπεριφέρονται με έναν ορισμένο τρόπο, αλλά στην προσωπική μου συμπεριφορά είμαι ελεύθερος «να πράττω» όπως νομίζω, να ακολουθώ τη δική μου ιδιαίτερη λογική, έστω κι αν αυτή συγκρούεται βάναυσα με τα «όσα λέγω».
Η άποψη ήταν ότι όσα λέγω δημόσια «δεν με δεσμεύουν» ατομικά. Δεσμεύουν μόνο τους άλλους. Στη λογική αυτή η σθεναρή υπεράσπιση των δημόσιων αγαθών όπως της δημόσιας εκπαίδευσης δεν εμπόδισε τη χρήση της ιδιωτικής εκπαίδευσης, ή η καταδίκη των elites την απόλαυση όλων των αγαθών της πολυτελούς ζωής σε ένα κότερο της elite ας πούμε.
Να υπενθυμίσουμε εδώ ότι πριν από μερικά χρόνια υπουργός Παιδείας της Εργατικής Κυβέρνησης στη Βρετανία παραιτήθηκε όταν αποκαλύφθηκε ότι είχε στείλει τα παιδιά της σε ιδιωτικό σχολείο με δίδακτρα ενώ εμφανιζόταν ως φανατική υποστηρίκτρια της δημόσιας εκπαίδευσης και των αρετών της. Οι κατηγορίες εναντίον της εστιάστηκαν στην κραυγαλέα αντίφαση ανάμεσα στο «what I say» δημόσια και στο «what I do» ιδιωτικά. Και βέβαια το «ιδιωτικά» δεν αναφέρεται στην εντελώς εσωτερική προσωπική ζωή ενός πολιτικού που θα πρέπει να είναι απόλυτα προστατευμένη.
Ο ΣΥΡΙΖΑ, ο οπλισμένος δήθεν με τη μαρξιστική ανάλυση, έδειξε ότι είχε καταλάβει ελάχιστα από τη βαθύτερη λειτουργία της πολιτικής διαδικασίας, τις παγίδες και αντιφάσεις της Ιστορίας και ακόμη λιγότερα από την ανθρώπινη φύση και συμπεριφορά. Γι’ αυτό και η διακυβέρνησή του τελειώνει και «με βρόντους και με λυγμούς».
Η Ελλάδα χρειάζεται την Αριστερά. Αλλά μια άλλη Αριστερά, των αξιών, του ήθους, της αισθητικής. Το ύφος είναι ήθος…
Ο κ. Π. Κ. Ιωακειμίδης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και μέλος του επιστημονικού συμβουλίου του FEPS. Μια επιλογή άρθρων του που δημοσιεύτηκαν στο «Βήμα», στα «ΝΕΑ» και στην «Books’ Journal» μόλις κυκλοφόρησε σε βιβλίο με τίτλο «Ευρώπη, Ελλάδα, Τουρκία» από τις εκδόσεις Παπαζήση.
