Politica 89.8
«Πρώτη Φορά Αριστερά»: Η κληρονομιά της Συμφωνίας των Πρεσπών και η εξωτερική πολιτική
Το μακρινό 2015, όταν ο Αλέξης Τσίπρας, περνούσε τις πόρτες του Μεγάρου Μαξίμου η Ελλάδα βρισκόταν στο επίκεντρο της οικονομικής κρίσης ενώ στην μεγάλη εικόνα το μέτωπο της Λιβύης, της Συρίας και της Ουκρανίας δοκίμαζε την παγκόσμια ισορροπία δυνάμεων. Για την κυβέρνηση του ΣΥ.ΡΙΖ.Α, η επιτυχής έκβαση της διαπραγμάτευσης με την Ευρωπαϊκή Ένωση για την δανειακή σύμβαση και το μνημόνιο ήταν ζωτικής σημασίας.
Η θέση της Ελλάδας στον σκληρό πυρήνα της Ευρώπης δεν αμφισβητήθηκε ποτέ από τα κεντρικά στελέχη της κυβέρνησης, ωστόσο το πρώτο διάστημα αναζητήθηκαν εναλλακτικές επιλογές που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε χρηματοδότηση του ελληνικού χρέους από εναλλακτικές πηγές και στην πραγματικότητα σε αυξημένη διαπραγματευτική ισχύ έναντι των Βρυξελλών. Ωστόσο η Μόσχα έδειξε απρόθυμη -και μάλλον αδύναμη- να βοηθήσει, ο δρόμος προς την Κίνα δεν ήταν στρωμένος με… μετάξι, ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες έδειξαν πως δεν μπορούν να κινηθούν χωρίς τις Βρυξέλλες.
Έτσι, η πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική που επιχείρησε να εφαρμόσει η κυβέρνηση του Αλέξη Τσίπρα με πρωταγωνιστή τον Νίκο Κοτζιά περιορίστηκε στο στενό «κορσέ» που όριζαν οι ελίτ της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η υπογραφή του Μνημονίου τον Ιούλιο του 2015 στην πραγματικότητα «τελείωσε» την απειλή του GREXIT, επανέφερε την Ελλάδα και την κυβέρνηση «πληγωμένες» στον δρόμο της ευρωπαϊκής κανονικότητας, αλλά επέτρεψε στην κυβέρνηση του Αλέξη Τσίπρα να ξεδιπλώσει το σχέδιο της για την εξωτερική πολιτικής της χώρας, αποκορύφωμα της οποίας ήταν η Συμφωνία των Πρεσπών.
Η ανανεωτική αριστερά, ο Νίκος Κοτζιάς και η εξωτερική πολιτική του ΣΥΡΙΖΑ
Με το… καλημέρα της πρώτης φοράς Αριστερά, ο Αλέξης Τσίπρας αποφάσισε να «παραδώσει» τα κλειδιά της εξωτερικής πολιτικής στον ακαδημαϊκό Νίκο Κοτζιά. Με θεωρητική επάρκεια των διεθνών σχέσεων, γνώση της εξωτερικής πολιτικής, αλλά και συγκεκριμένη οπτική για την πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική, ο Νίκος Κοτζιάς πέρασε τις πόρτες της Βασιλίσσης Σοφίας.
Όντας «τέκνο» της πατριωτικής αριστεράς, ο Νίκος Κοτζιάς διατήρησε τη διεθνιστική του ματιά αλλά δεν έθεσε σε δεύτερη μοίρα τα εθνικά συμφέροντα σε ένα διεθνές σύστημα που χαρακτηρίζεται από αναρχία. Ο ίδιος ωστόσο έθεσε ως προτεραιότητα και στο επίκεντρο των κινήσεων του τον περιορισμό της τουρκικής ισχύος στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και των Βαλκανίων, κάτι που έκανε πολλούς να τον χαρακτηρίσουν ως ένας αριστερό «hard-liner» στα ελληνοτουρκικά ζητήματα.
Ο Νίκος Κοτζιάς κατάφερε σχετικά εύκολα να κερδίσει τις διαφορετικές φωνές που υπήρχαν στο εσωτερικό του κόμματος αναφορικά με την εξωτερική πολιτική της κυβέρνησης και εν τέλει να καταστεί κυρίαρχος.
Η ελληνοτουρκική κρίση και η αναθεώρηση της Λοζάνης
Πριν το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016 στην Τουρκία, ο Αλέξης Τσίπρας είχε επισκεφτεί την Άγκυρα, ο διάλογος μεταξύ των δυο πλευρών είχε ξεκινήσει και ο Νίκος Κοτζιάς είχε τακτικές επαφές με τον Μεβλούτ Τσαβούσογλου. Ωστόσο τα πάντα άλλαξαν το καλοκαίρι του 2016 όταν το ξέσπασε το πραξικόπημα εις βάρος του Ταγίπ Ερντογάν. Αφού ο Τούρκος πρόεδρος διασώθηκε, «σκλήρυνε» την γραμμή του έναντι της Δύσης την οποία κατηγόρησε ως υποκινητή του πραξικοπήματος ενώ κατήγγειλε την Ελλάδα πως φιλοξενεί τρομοκράτες.
Οι σχέσεις με την Άγκυρα διαρκώς χειροτέρευαν με αποκορύφωμα την κρίση στην Αθήνα, όταν ο Ταγίπ Ερντογάν έθεσε το ζήτημα της αναθεώρησης της Συνθήκης της Λοζάνης προκαλώντας την αντίδραση του Προκόπη Παυλόπουλου.
Στις προσπάθειες της τουρκικής κυβέρνησης για κλιμάκωση της κρίσης, η κυβέρνηση του Αλέξη Τσίπρα εφάρμοζε πολιτική κατευνασμού και αποτροπής. Από τη μια πλευρά επιχειρούσε δηλαδή να «ηρεμήσει» την Άγκυρα και να αποφευχθεί η στρατηγική της έντασης ενώ όταν η Τουρκία ανέβαζε τους τόνους κατακόρυφα προχωρώντας σε προκλήσεις, τότε επέστρεφε στην πολιτική της αποτροπής (είτε στο πεδίο είτε μέσω της Ε.Ε. και της απόφασης για επιβολή κυρώσεων) δείχνοντας στην Άγκυρα πως αν προβεί σε σκληρές προκλήσεις θα έχει υψηλό τίμημα.
Η προσπάθεια επίλυσης του κυπριακού και η σκληρή γραμμή Κοτζιά
Στην τετραετία μεταξύ του 2015 και του 2019, η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ ενεπλάκη και στην υπόθεση του Κυπριακού. «Πατώντας» πάνω στη βάση του Κοινού Ανακοινωθέντος Αναστασιάδη-Έρογλου, ο Νίκος Κοτζιάς κατέφθασε το 2017 στην Διάσκεψη του Κραν Μοντανά. Στην Ελβετία, η ελληνική πλευρά για πρώτη φορά κατοχυρώθηκε ως κεκτημένο των διαπραγματεύσεων, στο πλαίσιο που έθεσε ο ΓΓ ΟΗΕ κ. Γκουτέρες, η κατάργηση των εγγυήσεων και η αποχώρηση των κατοχικών στρατευμάτων από την Κύπρο.
Ωστόσο το παρασκήνιο αλλά και οι διαφορετικές αφηγήσεις που ακολούθησαν, έδωσαν στην συγκεκριμένη Διάσκεψη χαρακτηριστικά «θρίλερ». To 2019, o Νίκος Κοτζιάς περιέγραφε για το Κραν Μοντανά :«πήγαμε προετοιμασμένοι και μελετημένοι» και πρόσθεσε: «Δεν υπήρξε δυσπιστία μεταξύ Αθηνών και Λευκωσίας, η συνεργασία ήταν πρωτόγνωρη».
Σύμφωνα με τον κ. Κοτζιά, το τρίπτυχο της ελληνικής πολιτικής που διαμορφώθηκε, συνίσταται στην κατάργηση των συνθηκών που αποτέλεσαν άλλοθι για την Τουρκία προκειμένου να εισβάλλει στην Κύπρο, στην διαμόρφωση νέων συμφωνιών μακριά από παρεμβατικά και εγγυητικά δικαιώματα και στην μετατροπή της Κύπρου σε ένα κανονικό κράτος. «Αυτά ακριβώς είναι ο πυρήνας του διεθνούς προβλήματος της Κύπρου, της εξωτερικής πτυχής του», τόνισε.
Ο κ. Κοτζιάς αναφέρθηκε σε τρεις σχολές σκέψης στην εξωτερική πολιτική – της αδράνειας, της υποχωρητικότητας και της ορθής λύσης. Στο θέμα των Σκοπίων, επεσήμανε, «εξασφαλίστηκε η ορθή λύση». Επίσης, υπογράμμισε ότι για να γίνει η Κύπρος «κανονικό-φυσιολογικό» κράτος, πρέπει να αποσυρθεί ο στρατός κατοχής και να καταργηθούν οι εγγυήσεις του 1960, οι οποίες αποτελούν αναχρονισμό.
Βαλκάνια: H επιστροφή της Ελλάδας στην περιοχή
Η επιστροφή της Ελλάδας στην περιοχή των Βαλκανίων έγινε πράξη με την κυβέρνηση του Αλέξη Τσίπρα με την υπογραφή της Συμφωνίας των Πρεσπών και την αλλαγή της ονομασίας της γείτονος σε Βόρεια Μακεδονία. Με την Συμφωνία τερματίστηκε η σταθερή πορεία αναγνώρισης της γειτονικής χώρας ως «Δημοκρατία της Μακεδονίας» από δεκάδες χώρες και επιλύθηκε το ονοματολογικό στη βάση των πάγιων θέσεων της Ελλάδας.
Πιο συγκεκριμένα επιτεύχθηκε η κατοχύρωση της αλλαγής του Συντάγματος της Βόρειας Μακεδονίας, ώστε να εγκαταλείπεται οριστικά ο όρος «Μακεδονία» και η νέα ονομασία να ισχύει έναντι όλων. Παράλληλα, εξασφαλίστηκε ότι ο μόνος επιθετικός προσδιορισμός που μπορεί να χρησιμοποιείται σε σχέση με δημόσιους ή κρατικά επιχορηγούμενους φορείς είναι «της Βόρειας Μακεδονίας» (πχ Πρωθυπουργός της Βόρειας Μακεδονίας όχι «Μακεδόνας» Πρωθυπουργός, Εθνική Ομάδα της Βόρειας Μακεδονίας).
Τέλος, η γειτονική χώρα αποδέχτηκε ότι τόσο η γλώσσα της όσο και τα εθνικά χαρακτηριστικά του λαού της δεν έχουν σχέση με την Μακεδονία από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα και δεσμεύτηκε να μην παρεμβαίνει σε οποιοδήποτε ζήτημα αφορά Έλληνες πολίτες.
Αντί επιλόγου
Η κυβέρνηση του Αλέξη Τσίπρα άφησε την κληρονομία της Συμφωνίας των Πρεσπών που έδωσε λύση σε ένα μεγάλο αγκάθι της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, περιορίζοντας ταυτόχρονα τον ρόλο της Άγκυρας στα Βαλκάνια. Ωστόσο, την συμφωνία αυτή την «πλήρωσε» πολύ ακριβά καθώς η Νέα Δημοκρατία μίλησε για «προδοσία», στήριξε τα συλλαλητήρια, ενώ ο σημερινός πρωθυπουργός έφτασε στο σημείο να πει στη Βουλή πως «ανταλλάχθηκαν οι συντάξεις για την Μακεδονία». Ωστόσο, ακόμα και σήμερα, ο ίδιος ο πρωθυπουργός σέβεται τη συμφωνία και εγκαλεί την εθνικιστική κυβέρνηση των Σκοπίων πάνω σε αυτή τη συμφωνία.
