Politica 89.8
Ο Δάντης, η Θεία Κωμωδία και η μεταφραστική συμβολή του Γιώργου Κοροπούλη
Λίγα σημεία στον πλανήτη αποτέλεσαν ένα τόσο εντυπωσιακό εργαστήριο, οικονομικό, πολιτικό αλλά και πνευματικό, όσο η Φλωρεντία του 13ου και 14ου αιώνα. Αρκεί να αναλογιστούμε ότι οι Ιταλικές πόλεις εκείνης της περιόδου είναι από τα γενέθλια σημεία του οικονομικού συστήματος που αργότερα ονομάσαμε καπιταλισμό, ότι οι έντονες ταξικές συγκρούσεις και πολιτικές διαιρέσεις τους τροφοδότησαν τον φιλοσοφικό στοχασμό για την πολιτική για αιώνες και βεβαίως εκεί αναδιατυπώθηκαν οι ίδιοι οι όροι της καλλιτεχνικής δημιουργίας και στις εικαστικές τέχνες και στην ποίηση. Γέννημα αυτών των διεργασιών και ο Dante Alighieri, ο Δάντης, ο οποίος που δεν όρισε μόνο την πραγματική απαρχή της ιταλικής ποίησης αλλά σε μεγάλο βαθμό και της επώνυμης ποιητικής δημιουργίας όπως την γνωρίζουμε έως και σήμερα.
Ανάμεσα σε όσα έγραψε ο Δάντης, η Θεία Κωμωδία ξεχωρίζει. Είναι ένα έργο εξαιρετικά σύνθετο, ορισμένο γύρω από μια σύνθετη και αριθμητική δομή – ξεκινώντας από την ίδια τη στιχουργική σε τερτσίνες – και με απηχήσεις που ξεκινούν από την ίδια τη Φλωρεντινή ιστορία, τις φιλοσοφικές συζητήσεις της εποχής, έως την ίδια την ανάδυση εκείνης της ποιητικής υποκειμενικότητας που σήμερα θεωρούμε αυτονόητη ως προϋπόθεση της δημιουργικότητας.
Η Θεία Κωμωδία και ο Δάντης στοίχειωσαν και στοιχειώνουν όχι μόνο την Ιταλική αλλά και την παγκόσμια λογοτεχνική δημιουργία, κατορθώνοντας μάλιστα να υπερβεί τα χρονικά όρια της εποχής του και φτάνοντας μέχρι και την ιδιαίτερη απήχησή του στον μοντερνισμό σε φιγούρες όπως ο Έλιοτ ή ο Πάουντ.
Όμως, ο Δάντης θα έχει και μια ιδιαίτερη παρουσία και στην Ελλάδα, κάτι που μαρτυρεί και ο σημαντικός αριθμός μεταφραστικών αποπειρών πάνω στη Θεία Κωμωδία, συμπεριλαμβανομένης και αυτής του Νίκου Καζαντζάκη. Ωστόσο, παρ’ όλα αυτά έλειπε μια μεταφραστική απόπειρα που να μπορεί να πατάει όχι μόνο πάνω στη σημαντική ανάπτυξη της φιλολογίας πάνω στον Δάντη, αλλά και να μπορεί να αποφεύγει την προβολή γλωσσικών ή φιλολογικών εμμονών εν τέλει ξένων προς το έργο του Φλωρεντίνου.
Αυτό καταδεικνύει γιατί έχει εξαιρετική σημασία ότι τα τελευταία χρόνια έχει αναλάβει αυτό το έργο ο ποιητής και δοκιμιογράφος Γιώργος Κοροπούλης. Και αυτό γιατί ο Κοροπούλης διαθέτει δύο βασικές ιδιότητες. Από τη μια, μια ιδιαίτερα στέρεη γνώση όχι μόνο του κειμένου του Δάντη αλλά και όλων των ευρύτερων πολιτικών και διανοητικών συζητήσεων της εποχής του Δάντη, καθώς και της πρόσφατης έρευνας πάνω σε αυτό. Από άλλη, το ίδιο το γεγονός ότι είναι ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους Έλληνες ποιητές και μάλιστα από αυτούς που κατεξοχήν επιμένουν στη δυνατότητα ενός σύγχρονου λυρισμού, αμφισβητώντας την ιδεολογικοποίηση του ελεύθερου στίχου, τον καθιστά επιπλέον εξοπλισμένο για να αναμετρηθεί με μια μεταγραφή του Δάντη που να μπορεί ταυτόχρονα να είναι πιστή στο πρωτότυπο – συμπεριλαμβανομένου του ενδεκασύλλαβου στίχου και ως ένα βαθμό της terza rima – και οικεία στη δική μας πρόσληψη του λυρισμού. Αυτό σημαίνει ότι μέσα από τη μετάφραση του Κοροπούλη, ο Δάντης είναι ταυτόχρονα προσβάσιμος στο σήμερα αλλά και σαφώς προσδιορισμένος ως αυτό που είναι (και όχι αυτό που θα θέλαμε να είναι). Το παρακάτω απόσπασμα από το Άσμα 33 του Παραδείσου είναι ενδεικτικό.
«Όπως ο γεωμέτρης που πασχίζει / τον κύκλο να τετραγωνίσει, αλλά / δεν βρίσκει κάποια αρχή να βασιστεί, / το νέο τούτο όραμα κοιτούσα – / να δω πώς με τον κύκλο συναρμόζεται / και πώς εκεί εγγράφεται η εικόνα. / Για τούτο τα φτερά μου δεν θ’ αρκούσανε, / τον νου μου αν δε έπληττε η έλλαμψη· / χάρηκε τότε ο νους μου ό,τι ποθούσε. / Η υψηλή μου φαντασία στερεύει / εδώ· μα ήδη σαν τροχό ισόμετρα / θέλειν και πόθο μου έστρεφε η αγάπη / τον ήλιο που κινεί και τ’ άλλα αστέρια.»
Σε αυτό το πλαίσιο είναι πολύ σημαντικό ότι στη μετάφραση από τον Κοροπούλη του Καθαρτηρίου, που κυκλοφόρησε το 2023, από τις εκδόσεις Sestina, έρχεται τώρα η μετάφραση του Παραδείσου, πάλι από τις εκδόσεις Sestina. Άρα ένα ακόμη βήμα ώστε ο Δάντης και το σημαντικότερο έργο του να είναι διαθέσιμα σε μια έκδοση αντάξια της σημασίας του έργου.
Οι εκδόσεις Sestina διοργανώνουν «δαντικό» αναλόγιο την Κυριακή 12 Ιανουαρίου 2025, στις 21.00, στο Mingus CavaBar (Σκουφά 52): μια δημόσια ανάγνωση ασμάτων του «Καθαρτηρίου» από τη «Θεία Κωμωδία» του Dante Alighieri, σε μετάφραση Γιώργου Κοροπούλη. Συμμετέχουν οι ηθοποιοί Αγλαΐα Παππά και Κωνσταντίνος Ζωγράφος, ο Διονύσιος Καλιντέρης και ο Γιώργος Κοροπούλης. Τη μουσική επιμελείται ο Ανάστος Καλλίρης.
