Politica 89.8
Γάζα θα πει ελπίδα: Οι καλλιτέχνες της Παλαιστίνης που δημιουργούν μέσα στα συντρίμμια της κατάρρευσης
Ανάμεσα στα ερείπια των κατεστραμμένων σπιτιών και τους ηχηρούς κρότους των αεροπορικών επιδρομών, οι καλλιτέχνες στη Γάζα κάθονται με τα πινέλα στα χέρια, μετατρέποντας την απελπισία σε πρόκληση. Οι σακούλες με τα αλεύρια γίνονται καμβάδες, τα κουτιά μετατρέπονται σε πορτρέτα και κάθε πινελιά αφηγείται μια ιστορία.
Για περισσότερα από 76 χρόνια, η ισραηλινή κατοχή αποτελεί απειλή για τον παλαιστινιακό πολιτισμό μέσω του εκτοπισμού και της καταστροφής. Αλλά ακόμη και μπροστά στον πόλεμο, στον οποίο περισσότεροι από 61.700 Παλαιστίνιοι έχουν χάσει τη ζωή τους και άλλοι 14.000 τουλάχιστον βρίσκονται κάτω από συντρίμμια, οι καλλιτέχνες της Γάζας αρνούνται να αφανιστούν.
«Όταν ζωγραφίζω σε ένα σακί, νιώθω σαν να γράφω την ιστορία μας με ένα πινέλο βουτηγμένο στον πόνο και την δύναμη»
Ο Χουσεΐν Αλ- Zερζάουι χρησιμοποιεί άδειες σακούλες αλεύρων της UNRWA ως καμβάδες για το έργο του που απεικονίζει την καθημερινή ζωή στη Γάζα [Παραχώρηση του Χουσεΐν Αλ- Zερζάου], Πηγή: Al Jazeera
Γάζα θα πει ελπίδα
Ορισμένοι από τους καλλιτέχνες στην Γάζα κατάφεραν να μετατρέψουν τον πόνο σε ελπίδα, απεικονίζοντας τη σκληρή πραγματικότητα του πολέμου και του εκτοπισμού. Με περιορισμένους πόρους, συνεχίζουν να παράγουν, λέγοντας ότι η τέχνη τους αντανακλά τη θέληση για επιβίωση.
Η πολιτιστική καταστροφή στη Γάζα περιλαμβάνει την καταστροφή δεκάδων πολιτιστικών κέντρων, μουσείων και αντικειμένων, συμπεριλαμβανομένων αρχαίων αγγείων και χειρογράφων. Η κατάπαυση του πυρός, η οποία άρχισε στις 19 Ιανουαρίου, έδωσε στους γηγενείς μια «ανάσα», αλλά οι ειδικοί πιστεύουν ότι η πλήρης έκταση της καταστροφής είναι άγνωστη.
Στην πιο πρόσφατη επίσημη έκθεση σχετικά με την κατάσταση, η Παλαιστινιακή Κεντρική Στατιστική Υπηρεσία και το Υπουργείο Πολιτισμού ανέφεραν τον Μάρτιο ότι 45 συγγραφείς και καλλιτέχνες έχουν σκοτωθεί στη Γάζα από την έκρηξη της σύγκρουσης στις 7 Οκτωβρίου 2023 και ότι 32 πολιτιστικά κέντρα και 12 μουσεία έχουν καταστραφεί. Οι αριθμοί είναι τώρα πιθανότατα πολύ υψηλότεροι.
Μεταξύ αυτών που σκοτώθηκαν είναι ο καλλιτέχνης Μάχασεν Αλ-Κάτιμπ, η οποία πέθανε τον Οκτώβριο σε ισραηλινή αεροπορική επιδρομή στον προσφυγικό καταυλισμό Τζαμπάλια στη βόρεια Γάζα. Σκοτώθηκε μαζί με ολόκληρη την οικογένειά της.
«Αυτά τα πρόσωπα είναι ο λαός μου»
Το αυτοσχέδιο στούντιο του Ιμπραΐμ Μάχνα επιβιώνει στο κατεστραμμένο σπίτι του, το οποίο χτυπήθηκε από ισραηλινό βλήμα άρματος μάχης [Παραχώρηση του Ιμπραΐμ Μάχνα], Πηγή: Al Jazeera
Ο παλαιστινιακός πολιτισμός
Ενώ ο ισραηλινός στρατός ισχυρίζεται σθεναρά ότι οι επιχειρήσεις του επικεντρώνονται σε μαχητές που εμπλέκονται σε επιθέσεις κατά της χώρας τους, καλλιτέχνες από τη Γάζα και ειδικοί σε θέματα τέχνης υποστηρίζουν ότι το Ισραήλ έχει σκοπό να αφανίσει τον παλαιστινιακό πολιτισμό.
Το Ισραήλ έχει «καταστρέψει ιστορικούς χώρους και αρχαία ορόσημα, διαγράφοντας την πολιτιστική κληρονομιά χιλιάδων ετών στη Γάζα», δήλωσε ο Σόμπι Κούτα, εικαστικός και λέκτορας στο Πανεπιστήμιο Αλ-Άκσα, ο οποίος συντονίζει επίσης τη Λέσχη Εικαστικών Τεχνών στο Ίδρυμα Abdel Mohsin Al-Qattan. «Πολλοί Παλαιστίνιοι καλλιτέχνες έχασαν επίσης τα έργα τους, είτε από τους βομβαρδισμούς των σπιτιών τους είτε από την καταστροφή των πολιτιστικών κέντρων που φιλοξενούν αυτά τα έργα».
Η παλαιστινιακή τέχνη έχει τις ρίζες της στις βυζαντινές επιρροές και εξελίχθηκε μέσω των ισλαμικών παραδόσεων. Μετά το 1967, όταν το Ισραήλ άρχισε να κατέχει τη Γάζα, η τέχνη έγινε ένα ισχυρό εργαλείο αντίστασης με καλλιτέχνες όπως ο Καμάλ Μπουλάτα και ο Σουλειμάν Μάνσουρ να χρησιμοποιούν το έργο τους για να επιβεβαιώσουν την παλαιστινιακή ταυτότητα εν μέσω κατοχής.
Η καλλιτεχνική εκπαίδευση ενσωματώθηκε στο ακαδημαϊκό τοπίο της Γάζας στα μέσα της δεκαετίας του 1990 με το πρόγραμμα καλών τεχνών του Πανεπιστημίου Αλ-Άκσα. Η καλλιτεχνική σκηνή αναπτύχθηκε ραγδαία, με την ώθηση που έδωσε το 2002 η ομάδα Eltiqa Group for Contemporary Art ως ο πρώτος χώρος σύγχρονης τέχνης της Γάζας και ακολούθησε το 2009 το Shababeek For Contemporary Art. Παρά τις συγκρούσεις και τον αποκλεισμό της Γάζας, η καλλιτεχνική κοινότητα της Γάζας άνθισε. Αλλά όλοι οι σημαντικοί χώροι τέχνης – Eltiqa, Shababeek και Al-Aqsa – καταστράφηκαν κατά τη διάρκεια του πολέμου.
«Με τυπωμένες λέξεις που φέρνουν στο νου μια παγωμένη ανθρώπινη κατάσταση, τα υψωμένα, σφιγμένα χέρια μιλούν για την απελπισμένη αναζήτηση ελπίδας»
Tα ερείπια του μεγάλου τζαμιού Ομαρί, το οποίο καταστράφηκε από ισραηλινά πυρά, εν μέσω εκεχειρίας, στην πόλη της Γάζας
Σιωπηλές μαρτυρίες αγώνα
Ο Χουσεΐν Αλ- Zερζάουι, 18 ετών, υπέστη πέντε φορές εκτοπισμό λόγω του πολέμου. Και η σύγκρουση του κόστισε ένα ολόκληρο ακαδημαϊκό έτος.
Ο πόλεμος επηρέασε βαθύτατα την καλλιτεχνική του πορεία και στράφηκε σε ένα αντισυμβατικό μέσο: τα σακιά αλευριού ως καμβάδες. Οι πίνακές του με θέμα τα σύμβολα της επιβίωσης σε μια πολιορκημένη χώρα παρουσιάζουν ρωγμές, σχισμές και άλλα σύμβολα που αντικατοπτρίζουν την κατακερματισμένη ύπαρξη όσων ζουν στη Γάζα.
«Όταν ζωγραφίζω σε ένα σακί, νιώθω σαν να γράφω την ιστορία μας με ένα πινέλο βουτηγμένο στον πόνο και την δύναμη», δήλωσε ο Αλ- Zερζάουι.
Η επιλογή των σακιών είναι μια φυσική απάντηση στην έλλειψη παραδοσιακών προμηθειών τέχνης στη Γάζα, δήλωσε ο Αλ- Zερζάουι.
«Σε μια σκηνή προσφύγων, περιτριγυρισμένος από άδεια σακιά αλεύρων της UNRWA, αποφάσισα να ζωγραφίσω πάνω τους για να αποτυπώσω τον πόνο του πολέμου και την ιστορία του εκτοπισμού μου», είπε, αναφερόμενος στην Υπηρεσία Αρωγής και Έργων των Ηνωμένων Εθνών για τους Παλαιστίνιους Πρόσφυγες, την κύρια υπηρεσία βοήθειας για τους πληγέντες.
Παρά τον πόλεμο, ο Αλ- Zερζάουι συμμετείχε σε εκθέσεις και εργαστήρια τέχνης, μεταξύ άλλων ως εικαστικός καλλιτέχνης στο Ίδρυμα Qattan και στο Shababeek. Ένας από τους πίνακές του παρουσιάστηκε στην κατεχόμενη Δυτική Όχθη στην γκαλερί Qattan, που διευθύνεται από το Ίδρυμα Qattan, το οποίο έχει συμβάλει καθοριστικά στην καλλιέργεια της καλλιτεχνικής κοινότητας της Γάζας, υποστηρίζοντας παιδιά σε κλάδους όπως το σχέδιο, το θέατρο και το τραγούδι.
Περιγράφοντας έναν από τους πίνακές του, ο Αλ- Zερζάουι είπε ότι «τα σακία μαρτυρούν σιωπηλά τις ιστορίες των εκτοπισμένων που προσπαθούν να επιβιώσουν. Με τυπωμένες λέξεις που φέρνουν στο νου μια παγωμένη ανθρώπινη κατάσταση, τα υψωμένα, σφιγμένα χέρια – άλλα κρατούν αλεύρι, άλλα είναι άδεια – μιλούν για την απελπισμένη αναζήτηση ελπίδας».
Πρόσθεσε ότι «τα πρόσωπα που απεικονίζονται αφηγούνται ιστορίες κόπωσης και πείνας. Τα μάτια δεν ζητούν μόνο ψωμί, αλλά και αξιοπρέπεια. Το ξεθωριασμένο πλήθος στο βάθος, σαν σκιές, περιμένει σε μια ατελείωτη ουρά».
Ο Αλ- Zερζάουι θεωρεί την τέχνη του ως υπεράσπιση της παλαιστινιακής ταυτότητας.
«Η κατοχή προσπαθεί να διαγράψει τον πολιτισμό και την ταυτότητά μας. Αλλά η τέχνη συντηρεί τη μνήμη μας. Κάθε πίνακας που δημιουργώ είναι ένα ντοκουμέντο, που λέει στον κόσμο ότι είμαστε ζωντανοί, ονειρευόμαστε και κρατάμε τις ρίζες μας».
«Αυτά τα κουτιά δεν είναι απλώς δοχεία τροφίμων. Έχουν γίνει σύμβολα των άσχημων κοινωνικών συνθηκών που αντιμετωπίζουμε σήμερα, ενώ παράλληλα αντανακλούν την επιμονή μας να αντιστεκόμαστε και την ικανότητά μας να αντέχουμε»
Μαχητές της Χαμάς, Γάζα, 20 Φεβρουαρίου 2025
Ο πόνος γίνεται τέχνη
Ο Ιμπραΐμ Μάχνα, 19 ετών, ένας άλλος Παλαιστίνιος καλλιτέχνης, μεταμόρφωσε κουτιά ανθρωπιστικής βοήθειας που χρησιμοποιούνταν για τη συσκευασία τροφίμων και άλλων ειδών πρώτης ανάγκης σε έργα τέχνης που, όπως είπε, ενσαρκώνουν τον πόνο και την ανθεκτικότητα των οικογενειών που εκτοπίστηκαν από τον πόλεμο.
«Αυτά τα κουτιά δεν είναι απλώς δοχεία τροφίμων. Έχουν γίνει σύμβολα των άσχημων κοινωνικών συνθηκών που αντιμετωπίζουμε σήμερα, ενώ παράλληλα αντανακλούν την επιμονή μας να αντιστεκόμαστε και την ικανότητά μας να αντέχουμε», δήλωσε ο Μάχνα.
Ο καλλιτέχνης άρχισε να χρησιμοποιεί τα κουτιά βοήθειας όταν τα παραδοσιακά είδη τέχνης έγιναν απρόσιτα λόγω του πολέμου.
Από την τραχιά επιφάνεια ενός εκ των έργων του, αναδύονται εικόνες από πρόσωπα με κούφια μάτια που ουρλιάζουν σιωπηλά. Πίσω τους, σκηνές υψώνονται σε ένα άγονο τοπίο που πλαισιώνεται από φοίνικες.
«Αυτά τα πρόσωπα είναι ο λαός μου», δήλωσε ο Μάχνα.
Τα έργα του συχνά απεικονίζουν σκηνές και μορφές που καλύπτουν γενεές, αντανακλώντας τον πόνο των Παλαιστινίων που έχουν χάσει τα πάντα.
«Οι σκηνές έχουν γίνει το μόνο που τους έχει απομείνει – ένα εύθραυστο καταφύγιο που δεν προσφέρει καμία προστασία από τη σκληρότητα της φύσης ή το βάρος της τραγωδίας τους», δήλωσε ο Μάχνα.
«Ο πόνος των εκτοπισμένων ατόμων σε αυτές τις σκηνές με εμπνέει να δημιουργήσω περισσότερους πίνακες που καταγράφουν τους καθημερινούς τους αγώνες, εξασφαλίζοντας ότι οι ιστορίες τους θα παραμείνουν μια μαρτυρία της ύπαρξής τους».
*Πηγή: Al Jazeera
