10 χρόνια «Πρώτη Φορά Αριστερά»: Τι σήμαινε η νίκη του ΣΥΡΙΖΑ και ποια είναι η κληρονομιά που άφησε
Δημοσιεύτηκε στις 25/01/2025 22:45
«Ήρθε η ώρα της Αριστεράς». Το σύνθημα αυτό ακουγόταν παντού το βράδυ της 25ης Ιανουαρίου 2015 όταν έκλεισαν οι κάλπες των εθνικών εκλογών και το αποτέλεσμα ήταν εκκωφαντικό, όχι μόνο για την Ελλάδα, αλλά για ολόκληρο τον κόσμο. Ο ΣΥΡΙΖΑ έκοβε πρώτος το νήμα με ποσοστό 36,34%, αφήνοντας πίσω του σχεδόν 10 μονάδες το κόμμα της Νέας Δημοκρατίας.
Είχε προηγηθεί μια απίστευτη προεκλογική περίοδος γεμάτη ένταση και αντεγκλήσεις. Λίγους μήνες πριν στις ευρωεκλογές αλλά και σ’ εκείνες της τοπικής αυτοδιοίκησης είχε δοθεί ήδη το πρώτο μήνυμα στην κυβέρνηση Σαμαρά, ότι ο ΣΥΡΙΖΑ έχει ρεύμα στην κοινωνία το οποίο δύσκολα θα μπορούσε να αναχαιτιστεί.
Και ήταν τέτοιο το μέγεθος της νίκης που οι ηττημένοι έμειναν με την κινδυνολογία του «θα έρθουν οι κομμουνιστές και θα σας πάρουν τα σπίτια» και μ’ ένα άδειο Μαξίμου, καθώς ο Αντώνης Σαμαράς αρνήθηκε να παραδώσει την εξουσία πολιτισμένα. Το χειρότερο όμως δεν ήταν το άδειο Μαξίμου, αλλά τα άδεια ταμεία.
Ρημαγμένη χώρα
Η Αριστερά κλήθηκε να κυβερνήσει μια χώρα ρημαγμένη από μια πενταετία σκληρών μέτρων και από την εφαρμογή δύο μνημονίων. Η ανεργία ήταν στα ύψη, χιλιάδες άνθρωποι αναζητούσαν την τύχη τους εκτός Ελλάδας, οι περικοπές σε συντάξεις και μισθούς είχαν λιανίσει το εισόδημα των νοικοκυριών, άνθρωποι δεν είχαν κυριολεκτικά να φάνε και στηρίζονταν στα διάφορα συσσίτια, το παραδοσιακό πολιτικό σύστημα είχε καταρρεύσει, η απαξίωση των θεσμών ήταν πρωτοφανής και οι δανειστές περίμεναν την επόμενη κυβέρνηση της χώρας στη γωνία, προκειμένου να εφαρμόσουν τα σχέδιά τους.
Ο ΣΥΡΙΖΑ στην πραγματικότητα δεν εξελέγη τέτοια μέρα 10 χρόνια πριν. Είχε καβαλήσει το κύμα της ιστορίας ήδη απ’ τις εκλογές του 2012 όταν ο λαός τον έφερε στη θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης εν μέσω των σκληρών μέτρων των δανειστών.
ΣΥΡΙΖΑ με σχέδιο και στρατηγική
Ο ΣΥΡΙΖΑ τότε είχε σχέδιο, είχε στρατηγική, αλλά και όραμα. Στάθηκε απέναντι στα μνημόνια την ώρα που τα παραδοσιακά κόμματα του δικομματισμού κατέρρεαν στις κάλπες, με την πλειονότητα του κόσμου και των ψηφοφόρων τους να αναζητούν μια αντιμνημονιακή διέξοδο, κάτι διαφορετικό απ’ όσα ζούσαν έως εκείνη τη στιγμή.
«Το αντιμνημονιακό ρεύμα που κυριαρχούσε στην ελληνική κοινωνία εκείνη την εποχή βρήκε έκφραση στον ΣΥΡΙΖΑ», εξηγεί στο in ο Κώστας Ελευθερίου, επίκουρος καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο ΔΠΘ και συντονιστής πολιτικής ανάλυσης του ινστιτούτου ΕΝΑ. «Ο ΣΥΡΙΖΑ εκείνης της εποχής κεφαλαιοποίησε την απαξίωση του πολιτικού συστήματος και την ανάγκη του κόσμου να εκφραστεί από κάτι διαφορετικό», προσθέτει.
Το βράδυ της νίκης και παρά το γεγονός ότι για μόλις δύο βουλευτές ο ΣΥΡΙΖΑ δεν εξέλεξε αυτοδύναμη κυβέρνηση, ο Αλέξης Τσίπρας στέλνει το δικό του μήνυμα. Δεν θα το κάνει απ’ το Ζάππειο ως είθισται, αλλά από τα Προπύλαια.
Συμβολισμοί
Εκεί που όπως γράφει το ιστορικό στέλεχος της Αριστεράς και υπουργός των κυβερνήσεων ΣΥΡΙΖΑ, Αριστείδης Μπαλτάς (στο βιβλίο του «Εντός Παρενθέσεως-Κυβερνώσα Ριζοσπαστική Αριστερά», ο χαιρετισμός έγινε «από τον διαχρονικό τόπο-άσυλο των φοιτητικών συγκεντρώσεων και την αφετηρία σχεδόν κάθε συλλαλητηρίου ή πορείας που ήθελε να διαδηλώσει τα λαϊκά και δημοκρατικά αιτήματα».
Tην επόμενη μέρα ο Αλέξης Τσίπρας θα συναντηθεί με τον Πάνο Καμμένο και θα δώσουν τα χέρια ώστε να συνεργαστούν σε μια κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-Ανεξάρτητων Ελλήνων. Το μεσημέρι της ίδιας μέρας θα ορκιστεί πρωθυπουργός και αμέσως μετά θα προχωρήσει σε μια ακόμα συμβολική κίνηση: θα βρεθεί στο σκοπευτήριο της Καισιαριανής και θα καταθέσει λίγα κόκκινα λουλούδια στον τόπο εκτέλεσης 200 κομμουνιστών από τους Ναζί, εν μέσω συνθημάτων του συγκεντρωμένου πλήθους, «ΕΛΑΣ, ΕΑΜ, ΕΠΟΝ, ο δρόμος των λαών».
Αριστερή παρένθεση;
«Ο ΣΥΡΙΖΑ του 2015 είναι ένα μοναδικό στο είδος του case study», λέει ο κ. Ελευθερίου. Κανένα άλλο αριστερό κόμμα στην Ευρώπη, πλην του ΑΚΕΛ στην Κύπρο, δεν κατάφερε να φτάσει στην εξουσία και να κυβερνήσει». Για τον κ. Ελευθερίου αυτή η επιτυχία δεν ήταν «παραφωνία», όπως πολλοί θέλησαν να την παρουσιάσουν, μιλώντας μάλιστα από την αρχή για μια «αριστερή παρένθεση», η οποία θα κατάρρεε το πολύ μέσα σ’ ένα εξάμηνο.
«Πολλοί είχαν επενδύσει στην «αριστερή παρένθεση», αλλά η αλήθεια είναι πως η νίκη του ΣΥΡΙΖΑ είχε ξεκινήσει καιρό πριν. Αυτό που δεν καταλάβαιναν οι αντίπαλοι του ΣΥΡΙΖΑ τότε, ίσως και ο ίδιος ο ΣΥΡΙΖΑ ήταν πως δεν έγιναν ξαφνικά όλοι αριστεροί και τον ψήφισαν. Το αντιμνημονιακό ρεύμα στην κοινωνία είχε πολλά χαρακτηριστικά και προερχόταν από διάφορους χώρους».
Επιπρόσθετα αναφέρει: «Ο ΣΥΡΙΖΑ έφερνε μαζί του την ελπίδα για κάτι νέο. Προφανώς και η νίκη αυτή δεν άρεσε στο αστικό σύστημα και επένδυε στην αριστερή παρένθεση. Θυμηθείτε την πολεμική στον ΣΥΡΙΖΑ προεκλογικά, όπου αρχίζει σιγά σιγά να παίρνει μορφή το αντισύριζα μέτωπο».
Ανέτοιμος
Σε ό,τι έχει να κάνει με την Πρώτη Φορά, ο Κώστας Ελευθερίου θεωρεί ότι ο ΣΥΡΙΖΑ ήταν «ανέτοιμος να διαχειριστεί την εξουσία» και τη σχετική ικανότητα την οικοδόμησε στη συνέχεια. Για τον ίδιο το λάθος του ΣΥΡΙΖΑ ξεκινά από το 2012 όταν είχε πετύχει μεγάλο εκλογικό ποσοστό. «Στα χρόνια που ακολούθησαν έως και την εκλογή του στην κυβέρνηση, έχασε πολύτιμο χρόνο. Δεν κατάφερε σε αυτό το διάστημα να μαζικοποιήσει το κόμμα, να αποκτήσει γείωση στην κοινωνία, ώστε να μπορεί να εξασφαλίσει το απαραίτητο μελλοντικό πολιτικό προσωπικό».
Για τον κ. Ελευθερίου ο ΣΥΡΙΖΑ είχε «προβληματική αντίληψη της διαπραγμάτευσης με τους δανειστές». Του δίνει ωστόσο το «ελαφρυντικό» της «πολιτικής αφέλειας» , υπενθυμίζοντας ότι ο ΣΥΡΙΖΑ ήταν ένα κόμμα του «3-5 % που σε λίγα χρόνια έγινε αξιωματική αντιπολίτευση και αμέσως μετά κλήθηκε να κυβερνήσει σε συνθήκες χρεοκοπίας».
Το δημοψήφισμα
Μιλώντας για το δημοψήφισμα το καλοκαίρι του 2015, ο κ. Ελευθερίου θεωρεί ότι ως εκείνο το σημείο ο ΣΥΡΙΖΑ είχε «ισχυρή υποστήριξη», διευκρινίζοντας ωστόσο ότι το κύμα υποστήριξης είχε διαφορετικές ερμηνείες για το τι έπρεπε να γίνει μετά.
«Για άλλους από αυτό το κύμα η Ελλάδα έπρεπε να πάει σε ρήξη με τους δανειστές και ν’ ακολουθήσει ένα διαφορετικό μοντέλο, άλλοι πάλι ήθελαν μια διαφορετική διαπραγμάτευση χωρίς να σκέφτονται καν το ενδεχόμενο ρήξης και αποχώρησης από την ευρωζώνη. Το κοινό του ΣΥΡΙΖΑ εκείνη την περίοδο δεν ήταν ενιαίο. Υπήρχε μια ετερότητα στην αντιμνημονιακή βάση».
Από την επόμενη μέρα του δημοψηφίσματος και τα όσα ακολούθησαν ο ΣΥΡΙΖΑ αρχίζει να χάνει από την αντιμνημονιακή του λάμψη, κάτι που θα φανεί ακόμα περισσότερο στα χρόνια διακυβέρνησης που θ’ ακολουθήσουν.
Ο απολογισμός της Πρώτης Φοράς
Ποιος θα μπορούσε να είναι ο απολογισμός της «πρώτης φοράς Αριστερά»; Το ερώτημα γίνεται στον Πολυμέρη Βόγλη, καθηγητή καθηγητής κοινωνικής ιστορίας στο Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.
«Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ «σημαδεύτηκε» από τις εξελίξεις του πρώτου εξαμήνου: τις μακρές διαπραγματεύσεις με τους δανειστές, το δημοψήφισμα, την υπογραφή του τρίτου μνημονίου. Ο ΣΥΡΙΖΑ μέχρι τις εκλογές του 2015 είχε καλλιεργήσει στην ελληνική κοινωνία υπερβολικές προσδοκίες σχετικά με την έξοδο από τα μνημόνια, και οι εξελίξεις τις διέψευσαν και απογοήτευσαν τόσο την κοινωνία γενικά όσο και τα μέλη και τους ψηφοφόρους του», λέει ο κ. Βόγλης και προσθέτει:
«Υπερεκτίμησε τις διαπραγματευτικές δυνατότητές του, δεν αντιλήφθηκε τον συσχετισμό δυνάμεων στην Ευρώπη και μοιραία οδηγήθηκε εκβιαστικά στην υπογραφή του μνημονίου. Από την στιγμή που υπέγραψε το μνημόνιο τον Ιούλιο του 2015 αυτό έθεσε και τα όποια, στενά όρια στην άσκηση της οικονομικής πολιτικής για τα επόμενα χρόνια της διακυβέρνησης».
Το αποτύπωμα
Ποιο είναι το αποτύπωμα της διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ είναι η επόμενη ερώτηση στον κ. Βόγλη;
«Το βασικό, κατά την γνώμη μου, πρόβλημα ήταν ότι το αποτύπωμα της διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ ήταν «θολό». Υπήρξαν κάποια αποσπασματικά μέτρα για την ανακούφιση των λαϊκών στρωμάτων, για την προστασία του κόσμου της εργασίας, την αύξηση των μισθών αλλά δεν αποτέλεσαν μια συνεκτική πολιτική».
«Ας τη συγκρίνουμε με την διακυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας, η οποία στην οικονομία έχει ένα πολύ σαφές, νεοφιλελεύθερο στίγμα. Η απουσία τόλμης και οράματος της διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ φάνηκε και σε άλλα πεδία πολιτικής που δεν εξαρτιόνταν άμεσα από την οικονομία. Εξαίρεση ήταν η συμφωνία των Πρεσπών, που ακριβώς απηχούσε μια διαφορετική εξωτερική πολιτική».
Από την πλευρά του ο κ. Ελευθερίου θεωρεί ότι στην περίοδο διακυβέρνησης της Πρώτης Φοράς τελειώνει και αυτό που ονομάζεται «αντιμνημονιακή συσπείρωση». Όπως λέει χαρακτηριστικά «έως και τον Αύγουστο του 2018 ο ΣΥΡΙΖΑ είναι ένας ακόμα διαχειριστής μνημονίου, με καλύτερες προθέσεις ίσως, αλλά διαχειριστής. Όταν αποφασίζει να καλλιεργήσει στον κόσμο ένα νέο αφήγημα έχει ήδη απέναντί του ένα ισχυρό αντίΣΥΡΙΖΑ μέτωπο υπό τον Κυριάκο Μητσοτάκη».
Το ταβάνι
Φτάνοντας στις εκλογές του 2019, σύμφωνα με τον κ. Ελευθερίου, ο ΣΥΡΙΖΑ επιχειρεί πάλι να στήσει το αντιμνημονιακή του βάση. «Αυτή τη φορά δεν θα το καταφέρει. Παρ’ όλα αυτά ο λαός του δίνει μια δεύτερη ευκαιρία και τον κάνει αξιωματική αντιπολίτευση, κάτι που ήταν απίστευτο αν αναλογιστεί κανείς τα ποσοστά που είχε πάρει το κόμμα ενάμιση μήνα πριν στις ευρωεκλογές».
«Αυτό που δεν αντιλήφθηκε ο ΣΥΡΙΖΑ το 2019 ήταν πως το σχεδόν 32% που πήρε στην κάλπη ήταν το ταβάνι του και όχι η αφετηρία του όπως νόμιζε. Τα πραγματικά του ποσοστά τα είχαμε δει στις ευρωεκλογές της ίδιας χρονιάς», καταλήγει ο κ. Ελευθερίου.
Η περίοδος της καταστροφής
Μιλώντας για την περίοδο 2019-2023, ο ίδιος την χαρακτηρίζει ως την «περίοδο της μεγάλης καταστροφής για τον ΣΥΡΙΖΑ». Και επιχειρηματολογεί επ’ αυτού: «Θεωρώ ότι υπήρξε μια αλαζονεία από πλευράς της κομματικής ελίτ του ΣΥΡΙΖΑ. Θεώρησαν δηλαδή πως επιστρέψαμε σε μια περίοδο δικομματισμού, όπου ο ένας πόλος θα είναι η Ν.Δ. και ο άλλος ο ΣΥΡΙΖΑ και απλώς θα έχουμε εναλλαγές στην εξουσία, όπως γινόταν παλαιότερα με το ΠΑΣΟΚ».
»Η ήττα ουδέποτε συζητήθηκε, αντιθέτως υπήρχε η αίσθηση πως το αποτέλεσμα του 2019 ήταν ουσιαστικά νίκη. Και είναι κρίμα γιατί ελάχιστα κόμματα κάνουν απολογισμό, όπως έκανε ο ΣΥΡΙΖΑ για την περίοδο της διακυβέρνησής του, με το σχετικό κείμενο να υπάρχει, αλλά να μην γίνεται ουσιαστική συζήτηση επ’ αυτού. Ούτε στον κόσμο, στην κοινωνία, ο ΣΥΡΙΖΑ εξήγησε τα σωστά και τα λάθη του».
Ο κ. Ελευθερίου αναρωτιέται αν εκείνη ειδικά την περίοδο ο ΣΥΡΙΖΑ ξέχασε την «αλφάβητο της Αριστεράς». Όπως λέει, «στόχος της Αριστεράς είναι να κινητοποιεί την κοινωνία και να την εμπλέκει στην πολιτική. Ο ΣΥΡΙΖΑ έπαψε να βασίζεται εν πολλοίς στο λαό το 2015. Δυστυχώς, σήμερα, 10 χρόνια μετά μπορούμε να μιλάμε για την απώλεια μιας μεγάλης ευκαιρίας για την Ελληνική Αριστερά».
Η Αριστερά χρειάζεται επανίδρυση
Όλα αυτά όμως είναι πλέον Ιστορία. Με την κυριαρχία της Δεξιάς παγκόσμια, την άνοδο της Ακροδεξιάς και την υποχώρηση των προοδευτικών δυνάμεων, συμπεριλαμβανομένης και της Αριστεράς, το ερώτημα στον κ. Βόγλη δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικό απ’ το κάτωθι: Ποιες είναι οι προοπτικές για την Αριστερά 10 χρόνια μετά;
«Η κληρονομιά της διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ ήταν ότι τον μετέτρεψε στα μάτια της πλειονότητας των πολιτών σε άλλο ένα συστημικό, διαχειριστικό κόμμα», αναφέρει ο κ. Βόγλης, προσθέτοντας ότι «μετά το 2019 η κληρονομιά γινόταν όλο και επαχθής γιατί δεν άνοιξε έναν ειλικρινή διάλογο με την κοινωνία ώστε να συζητήσει τους συμβιβασμούς και, κυρίως, τα λάθη της «πρώτης φορά Αριστερά».
Και ο κ. Βόγλης καταλήγει ως εξής: «Η σοβαρή κρίση που πέρασε μετά τις εκλογές του 2023 συνδέεται με την διακυβέρνηση αλλά και την αδυναμία να συζητήσει με την κοινωνία και να αναστοχαστεί την κληρονομιά των ετών 2015-2019. Στην σκοτεινή εποχή που ζούμε και το ζοφερό μέλλον που προδιαγράφεται παγκοσμίως, η Αριστερά δεν χρειάζεται πλέον απλά επανεκκίνηση αλλά επανίδρυση».
Politica 89.8
