Politica 89.8
Πληθυσμιακή κρίση στην Ευρώπη – Μπορεί η μετανάστευση να αντισταθμίσει τη μείωσή της;
Η Ευρώπη γερνά με ταχύ ρυθμό καθώς ο πληθυσμός της συρρικνώνεται ενώ το ποσοστό γεννήσεων κατρακυλά σε ιστορικό χαμηλό. Σύμφωνα με τις τελευταίες προβλέψεις της Eurostat, ο πληθυσμός της ΕΕ θα μειωθεί κατά 6% μέχρι το 2100, πέφτοντας από 447 εκατομμύρια σήμερα σε 419 εκατομμύρια, αν συνεχιστούν οι τρέχουσες τάσεις.
Ωστόσο, χωρίς μετανάστευση, η μείωση θα είναι πολύ πιο δραματική. Σε αυτό το σενάριο, η Eurostat εκτιμά ότι ο πληθυσμός της ΕΕ θα πέσει πάνω από ένα τρίτο, φτάνοντας τα 295 εκατομμύρια έως το 2100.
Χώρες με χαμηλότερα ποσοστά αύξησης του πληθυσμού
Η Λετονία, η Λιθουανία, η Πολωνία, η Ρουμανία, η Εσθονία, η Βουλγαρία, η Σερβία, η Μολδαβία, η Κροατία και το Μαυροβούνιο είναι οι 10 ευρωπαϊκές χώρες με τα χαμηλότερα ποσοστά αύξησης του πληθυσμού.
Πρόκειται για τη μέση ετήσια ποσοστιαία μεταβολή του πληθυσμού, η οποία προκύπτει από το πλεόνασμα ή το έλλειμμα των γεννήσεων έναντι των θανάτων και το ισοζύγιο των μεταναστών που εισέρχονται και εξέρχονται από μια χώρα.
Ο ρυθμός αύξησης του πληθυσμού της Λετονίας είναι -1,14%, της Λιθουανίας -1,05%, της Πολωνίας -1%, της Ρουμανίας -0,94%, της Εσθονίας -0,76%, της Βουλγαρίας -0,66%, της Σερβίας -0,61%, της Μολδαβίας -0,58%, της Κροατίας -0,46% και του Μαυροβουνίου -0,44%.
Οι λόγοι
Ενώ οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης πλήττονται ιδιαίτερα, ολόκληρη η ήπειρος παλεύει με χαμηλά ποσοστά γονιμότητας και γήρανση του πληθυσμού.
Αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν αναλογικά λιγότερα οικονομικά ενεργά άτομα για να πληρώσουν τους φόρους και να προσφέρουν στήριξη στο ολοένα και μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού που χρειάζεται βοήθεια καθώς γερνάει.
Στις ανεπτυγμένες χώρες, ο μέσος όρος των 2,1 γεννήσεων ανά γυναίκα θεωρείται το όριο που απαιτείται για την αντικατάσταση ενός πληθυσμού, αλλά οι Ευρωπαίες έχουν κατά μέσο όρο 1,52 παιδιά.
Η μετανάστευση είναι ένα άλλο κρίσιμο ζήτημα – ήταν η κινητήρια δύναμη πίσω από την αύξηση του πληθυσμού κατά 1,7% που παρουσίασαν τα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης μεταξύ 2013 και 2023, σύμφωνα με τη Eurostat, τη στατιστική υπηρεσία της ΕΕ.
Πράγματι, ο «κύριος λόγος» για τη χαμηλή αύξηση του πληθυσμού των 10 χωρών που αναφέρθηκαν προηγουμένως είναι η «μετανάστευση», σύμφωνα με τον αναπληρωτή διευθυντή του Ινστιτούτου Δημογραφίας της Βιέννης, Τόμας Σόμποτκα.
Ο ίδιος μιλώντας στο Newsweek επεσήμανε ότι οι συγκεκριμένες χώρες δημογραφικά, βίωσαν σημαντική μετανάστευση προς πλουσιότερα μέρη της Ευρώπης σε συνδυασμό με χαμηλά ποσοστά γεννήσεων, υψηλότερη θνησιμότητα (από ό,τι στα πλουσιότερα μέρη της Ευρώπης), με αποτέλεσμα τη συρρίκνωση του πληθυσμού και την επιτάχυνση της γήρανσης των πληθυσμών τους».
Η ειδικός σε θέματα δημόσιας υγείας και πολιτικής Poonam Muttreja, η οποία είναι εκτελεστική διευθύντρια του Ιδρύματος Πληθυσμού της Ινδίας, δήλωσε επίσης στο Newsweek ότι η Λετονία και η Λιθουανία αντιμετωπίζουν μια «διπλή δημογραφική πρόκληση» με «πολύ χαμηλά ποσοστά γεννήσεων και υψηλή μετανάστευση».
«Πολλά από αυτά τα έθνη στην Ανατολική Ευρώπη βίωσαν σημαντικές κοινωνικές και οικονομικές αναταραχές μετά την κατάρρευση του κομμουνισμού, οι οποίες διατάραξαν τις οικογενειακές πολιτικές και δημιούργησαν μακροπρόθεσμη αβεβαιότητα», είπε. «Μετά την ένταξή τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση, μεγάλος αριθμός νέων από τις χώρες αυτές μετανάστευσαν προς τα δυτικά σε αναζήτηση καλύτερων οικονομικών ευκαιριών. Αυτό όχι μόνο μειώνει περαιτέρω τον αριθμό των ατόμων σε αναπαραγωγική ηλικία, αλλά οδηγεί επίσης σε συρρίκνωση του εργατικού δυναμικού και γήρανση του πληθυσμού».
Ο Σόμποτκα επεσήμανε ότι «η Ευρώπη έχει διαιρεθεί, με μεγάλο μέρος της Ανατολικής και Νοτιοανατολικής Ευρώπης να βιώνει μεγάλης κλίμακας μετανάστευση τις τελευταίες τρεις δεκαετίες και άλλες περιοχές να βλέπουν ως επί το πλείστον θετικό μεταναστευτικό ισοζύγιο»
Ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες έχουν δει μαζική αύξηση του πληθυσμού λόγω της μετανάστευσης. Σε αυτές περιλαμβάνονται το Ηνωμένο Βασίλειο, η Αυστρία και η Σουηδία.
Ειδικότερα, ο δείκτης γεννήσεων στην Ισπανία αυξήθηκε για πρώτη φορά εδώ και μια δεκαετία, με 1.378 περισσότερες γεννήσεις το 2024 από ό,τι το 2023, και οι αναλυτές το αποδίδουν στη μετανάστευση.
Υπάρχουν όμως πολλαπλοί παράγοντες που είναι μοναδικοί για την Ισπανία, συμπεριλαμβανομένου του γεγονότος ότι η πλειονότητα των μεταναστών της Ισπανίας προέρχεται από τη Λατινική Αμερική.
Η δημογράφος Anne Goujon, η οποία είναι επικεφαλής του προγράμματος Population and Just Societies του Διεθνούς Ινστιτούτου Εφαρμοσμένης Ανάλυσης Συστημάτων για τον Πληθυσμό και τις Δίκαιες Κοινωνίες, επεσήμανε ότι «οι λατινοαμερικανοί μετανάστες αντιπροσωπεύουν σημαντικό ποσοστό του μεταναστευτικού πληθυσμού και είναι γενικά καλύτερα ενσωματωμένοι σε σύγκριση με άλλες ομάδες μεταναστών.
«Αυτή τη στιγμή, οι μετανάστες θεωρούνται περισσότερο πλεονέκτημα στην Ισπανία απ’ ό,τι σε πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες και η κυβέρνηση ενισχύει τα δικαιώματά τους και διευκολύνει την ενσωμάτωσή τους».
Μπορεί η μετανάστευση να αντισταθμίσει τη μείωση του πληθυσμού;
«Η μετανάστευση παίζει καθοριστικό ρόλο στη σταθεροποίηση ή την αύξηση του πληθυσμού σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες», δήλωσε ο Muttreja.
«Στη Δυτική και Βόρεια Ευρώπη, η καθαρή μετανάστευση έχει συμβάλει καθοριστικά στη σταθερότητα του πληθυσμού, με τους νεότερους μετανάστες να συμβάλλουν στην αναπλήρωση του εργατικού δυναμικού και, σε ορισμένες περιπτώσεις, στην αύξηση των ποσοστών γεννήσεων», ανέφερε χαρακτηριστικά.
«Οι εμπειρογνώμονες έχουν πει εδώ και καιρό ότι, ενώ η μετανάστευση έχει και μπορεί να αντισταθμίσει ορισμένες από τις επιπτώσεις των χαμηλών ποσοστών γεννήσεων, δεν μπορεί να στηριχθεί πλήρως.
«Υπάρχει τόσο ένα δημογραφικό όσο και ένα πολιτικό σημείο καμπής όπου η μετανάστευση από μόνη της δεν αποτελεί πλέον βιώσιμη λύση. Από δημογραφική άποψη, καθώς οι κοινωνίες γερνούν και τα ποσοστά γεννήσεων παραμένουν χαμηλά, ο αριθμός των μεταναστών που απαιτείται για τη σταθεροποίηση του πληθυσμού γίνεται όλο και πιο εξωπραγματικός».
Υποστήριξε ότι θα υπάρξουν πολλές χώρες στην Ευρώπη στις οποίες η μετανάστευση «υπεραντισταθμίζει» τη χαμηλή γονιμότητα.
Είπε επίσης ότι υπάρχουν πολλοί άλλοι παράγοντες που πρέπει να ληφθούν υπόψη, όπως αν είναι «μετανάστες εργασίας, φοιτητές ή πρόσφυγες».
Άλλα ερωτήματα που πρέπει να εξεταστούν, είπε ο Σομπότκα, είναι τα εξής: «Πόσο καλά έχουν ενσωματωθεί στην αγορά εργασίας και συμπληρώνουν τα κενά της αγοράς εργασίας;» και “Είναι ισορροπημένη η σύνθεσή τους όσον αφορά το φύλο;”.
