Ουκρανία – Ρωσία: Σε σταυροδρόμι η ΕΕ – Ένα μονοπάτι προς την ειρήνη και ένα σχέδιο που τη βάζει στον πόλεμο

Η Γηραία Ήπειρος έχει μπει σε μια νέα πραγματικότητα λόγω του πολέμου στην Ουκρανία. Περισσότερες από τρεις δεκαετίες μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και την απειλή πυρηνικών επιθέσεων, η ΕΕ δεν μοιάζει με έναν οργανισμό που γεννήθηκε -μέσα από τις συγκρούσεις και τα συντρίμμια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου- για να προωθεί την ειρήνη. Το μαρτυρούν οι απρόσκοπτες εμπρηστικές δηλώσεις των τελευταίων εβδομάδων, αλλά και το σχέδιο ακραίας στρατιωτικοποίησης των κρατών-μελών με δυσθεώρητα ποσά – που θα δοθούν από τα ΑΕΠ τους.

Παράλληλα ΕΕ επιδιώκει να επιταχύνει τις συνομιλίες με τη Βρετανία -που δεν έχει πάψει ούτε στιγμή να υποδαυλίζει την ένταση- για ένα νέο σύμφωνο Άμυνας και Ασφάλειας. Από τότε που η Ρωσία προσάρτησε την Κριμαία πριν από μια δεκαετία τα κράτη της Βαλτικής και η Πολωνία έγιναν οι χώρες με τις μεγαλύτερες δαπάνες στον Οργανισμό του Βορειοατλαντικού Συμφώνου ως ποσοστό της οικονομίας τους.

Η Φινλανδία και η Σουηδία εντάχθηκαν στο ΝΑΤΟ όταν ο Βλαντιμίρ Πούτιν άρχισε την πλήρους κλίμακας εισβολή του στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022.

«Οι σύμμαχοι θα πρέπει να είναι έτοιμοι να εντείνουν την οικονομική πίεση και να υποχρεώσουν τη Ρωσία να πληρώσει το τίμημα»

Από την άλλη, η επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο έχει εγείρει το φάσμα ενός πολέμου στην Ευρώπη, στον οποίο οι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ είναι πιθανό να μην μπορούν πλέον να υπολογίζουν στην πλήρη υποστήριξη των ΗΠΑ ή ίσως και σε οποιαδήποτε αμερικανική υποστήριξη.

«Αντιμετωπίζουμε γεωπολιτικές εντάσεις που δεν βλέπουν σημάδια χαλάρωσης και πρέπει να είμαστε έτοιμοι για κάθε ενδεχόμενο» δήλωσε η πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Ρομπέρτα Μέτσολα στις 14 Νοεμβρίου. «Όλα αυτά καθιστούν πιο σημαντικό από ποτέ να είναι η Ένωσή μας προετοιμασμένη για αυτό το νέο, πιο αβέβαιο μέλλον».

Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν ζήτησε από τον πρώην πρόεδρο της Φινλανδίας Sauli Niinisto να μελετήσει την ετοιμότητα της ηπείρου.

Η Φινλανδία, που συνορεύει με τη Ρωσία, έχει παράδοση πρωτοπορίας στην ετοιμότητα. Ο Niinisto περιέγραψε το φινλανδικό μοντέλο ως μια «στάση» που βασίζεται σε εμπειρίες.

Casus belli

Εν τω μεταξύ, η Ουκρανία παλεύει να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ, κάτι που αποτελεί casus belli για τη Ρωσία, ακόμη κι έναντι ολόκληρης της λεγόμενης συλλογικής Δύσης, όπως έχει διαμηνύσει σε όλους τους τόνους ο Βλαντίμιρ Πούτιν.

Τα τελευταία χρόνια, η στάση της Γερμανίας -όσον αφορά στις μεγάλες δυνάμεις της Δύσης- είναι η πιο ψύχραιμη γύρω από το ζήτημα. Η Άνγκελα Μέρκελ επέμενε ότι η Ουκρανία δεν μπορεί να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ, άποψη που προς τον παρόν εξακολουθεί να ενστερνίζεται η γερμανική ηγεσία.

«Είναι σημαντικό να αντιληφθούμε ότι μια εμπόλεμη χώρα δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να γίνει μέλος του ΝΑΤΟ. Όλος ο κόσμος το γνωρίζει, δεν υπάρχει κάποια διαφωνία στο θέμα αυτό. Και η πρόσκληση συνήθως συνδέεται αρκετά γρήγορα με την ένταξη στο ΝΑΤΟ», δήλωσε την περασμένη εβδομάδα ο καγκελάριος της Γερμανίας, Όλαφ Σολτς.

Από την άλλη, δεν είναι λίγες η φωνές εντός του ΝΑΤΟ που, ενώ αναμένεται να επιδιωχθεί εφαρμογή σχεδίου ειρήνης από τον Τραμπ, πιέζουν για ένταξη της Ουκρανίας στη Συμμαχία, κάνοντας λόγο για σχέδιο νίκης έναντι της Ρωσίας.

«Έχω ένα πολύ σαφές μήνυμα στον νέο πρόεδρο στις ΗΠΑ. Θα του έλεγα, μην αφήσετε την Ουκρανία να γίνει το Αφγανιστάν σας»

Τον Απρίλιο του 2022 είχε επιτευχθεί μια κατ’ αρχάς συμφωνία μεταξύ της Ουκρανίας και της Ρωσίας. Η συμφωνία προέβλεπε την υποχώρηση των ρωσικών στρατευμάτων σε θέσεις που κατείχαν πριν την εισβολή στις 24 Φεβρουαρίου.

Σε αντάλλαγμα η Ουκρανία «θα υποσχόταν ότι δεν θα επιζητούσε τη συμμετοχή της στο ΝΑΤΟ και αντ’ αυτού θα αναζητούσε εγγυήσεις ασφάλειας από διάφορα κράτη». Η συμφωνία ήταν το αποτέλεσμα των συνομιλιών μεταξύ Ουκρανών και Ρώσων στην Κωνσταντινούπολη τα τέλη του Μαρτίου.

Η συμφωνία αυτή ποτέ δεν πήρε σάρκα και οστά. Την τορπίλισε ο τότε Βρετανός πρωθυπουργός Μπόρις Τζόνσον. Επί του παρόντος, μοιάζει ν’ ανοίγεται άλλο ένα παράθυρο ευκαιρίας, με το σταυροδρόμι που οδηγεί είτε στην ειρήνη είτε σε έναν ευρύτερο πόλεμο να είναι ευδιάκριτο.

Από τη μια υπάρχει μια σημαντική εξέλιξη από την πλευρά των ψυχραιμότερων, καθώς στην προχθεσινή Σύνοδο Υπουργών Εξωτερικών του ΝΑΤΟ δεν ικανοποιήθηκε το πάγιο ουκρανικό αίτημα για ένταξη στην Ατλαντική Συμμαχία.

Από την άλλη, φωνές όπως αυτή του πρώην γενικού γραμματέα του ΝΑΤΟ, Άντερς Φογκ Ράσμουσεν, που την δήλωσε την περασμένη εβδομάδα πως η Ουκρανία πρέπει να γίνει μέλος του ΝΑΤΟ, λειτουργούν ως τροχοπέδη στις προσπάθειες για αποφυγή ενός νέου παγκοσμίου πολέμου.

«Έχω ένα πολύ σαφές μήνυμα στον νέο πρόεδρο στις ΗΠΑ. Θα του έλεγα, μην αφήσετε την Ουκρανία να γίνει το Αφγανιστάν σας. Μην αφήσετε τον Πούτιν να σας νικήσει. Να είστε ισχυρός ηγέτης», προσέθεσε ο Ράσμουσεν.

«Η ένταση πρέπει κλιμακωθεί επειδή αυτό συμφέρει τις ΗΠΑ»

Την ίδια ημέρα, το Ατλαντικό Συμβούλιο, το οποίο είναι μια αμερικανική συντηρητική δεξαμενή σκέψης, που ενώνει εκπροσώπους μεγάλων επιχειρήσεων, πρώην πολιτικούς και υψηλόβαθμούς στρατιωτικούς, με στόχο να προωθεί το πνεύμα του ατλαντισμού, αλλά και την ηγεμονική θέση των ΗΠΑ στο παγκόσμιο τοπίο, πρότεινε κλιμάκωση της έντασης. Επί της ουσίας, προτείνει ναρκοθέτηση οποιουδήποτε σχεδίου ειρήνης. Αυτό είναι τω όντι άκρως ανησυχητικό – και δεν είναι δυνατόν να μην ληφθεί σοβαρά υπ’ όψιν οι προτάσεις ενός think tank που χρηματοδοτείται για να τις καταθέτει κι επί της ουσίας κοινοποιεί τις διαθέσεις του βαθέος κράτους των ΗΠΑ.

Στις ακόλουθες προτάσεις του, το Συμβούλιο ομολογεί κυνικώ τω τρόπω πως η ένταση με τη Ρωσία θα πρέπει να κλιμακωθεί επειδή αυτό θα εξυπηρετήσει τα συμφέροντα των ΗΠΑ στην Ευρώπη.

«Η Ρωσία -που υποστηρίζεται από την Κίνα, το Ιράν και τη Βόρεια Κορέα- παραμένει μια απειλή που οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρώπη πρέπει να αντιμετωπίσουν με δύναμη και αποφασιστικότητα. Εάν δεν ελεγχθούν, οι κακόβουλες ενέργειες της Ρωσίας, συμπεριλαμβανομένης της πλήρους κλίμακας εισβολής της στην Ουκρανία, θα βλάψουν τα πολιτικά, στρατιωτικά και οικονομικά συμφέροντα των ΗΠΑ στην Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή και την Ασία», επισημαίνει μεταξύ άλλων.

«Μια στρατηγική νίκης απαιτεί ασφάλεια και ενδεχόμενη ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ. Η Ουκρανία έχει καταστήσει σαφή την προθυμία της να συμμετάσχει στις διαπραγματεύσεις για τον τερματισμό του πολέμου, ενώ ανώτεροι αξιωματούχοι της ρωσικής κυβέρνησης απέρριψαν προτάσεις για διαπραγματεύσεις για ειρηνική διευθέτηση. Τα συμφέροντα των ΗΠΑ θα εξυπηρετηθούν εάν η Ουκρανία παραμείνει ελεύθερη και κυρίαρχη και η Ρωσία αποτύχει στον επιθετικό της πόλεμο», προσθέτει.

Στις «συστάσεις» του για την επόμενη κυβέρνηση των ΗΠΑ, περιλαμβάνεται μεταξύ άλλων η ενδεχόμενη ένταξης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ – και μάλιστα τονίζει: «Η ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ δεν πρόκειται να αποτελέσει αντικείμενο διαπραγμάτευσης με τη Ρωσία, αλλά θα πρέπει να διευθετηθεί μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών, των συμμάχων τους στο ΝΑΤΟ και της Ουκρανίας».

«Ως μέλος του ΝΑΤΟ, η Ουκρανία θα δεσμευτεί να αποκαταστήσει την εδαφική της ακεραιότητα εντός των διεθνώς αναγνωρισμένων συνόρων της με ειρηνικά και διπλωματικά μέσα. Πριν από την προσχώρησή της, οι σύμμαχοι θα λάβουν πρόσθετα μέτρα για την ενσωμάτωση της Ουκρανίας στη Συμμαχία, ιδίως προσφέροντας στην Ουκρανία μόνιμη έδρα στο Βορειοατλαντικό Συμβούλιο και σε Ουκρανό στρατηγό μια θέση στη Στρατιωτική Επιτροπή», υπογραμμίζει σε άλλο σημείο.

Επιπροσθέτως, το Συμβούλιο σημειώνει: «Η Ευρώπη πρέπει να κάνει περισσότερα για την ασφάλεια της Ουκρανίας και τη δική της. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρώπη θα πρέπει να ενισχύσουν τις κοινές δραστηριότητες και επενδύσεις στις αμυντικές τους βιομηχανίες»,

«Οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους χρειάζονται μια νέα πολιτική περιορισμού της Ρωσίας. Αυτό περιλαμβάνει επίσης τη διατήρηση των ακινητοποιημένων ρωσικών κρατικών περιουσιακών στοιχείων και τους περιορισμούς στην τεχνολογία, καθώς και την προσοχή στην άρση των κυρώσεων. Δεν πρέπει να υπάρξει επιστροφή στην εξάρτηση από τη ρωσική ενέργεια ή άλλους πόρους. Οι σύμμαχοι θα πρέπει να είναι έτοιμοι να εντείνουν την οικονομική πίεση και να υποχρεώσουν τη Ρωσία να πληρώσει το τίμημα σε περίπτωση που παραβιάσει τους όρους της κατάπαυσης του πυρός», συμπληρώνει το think tank.

Με βήμα ταχύ ο ρωσικός στρατός

H πραγματικότητα επί του πεδίου, πάντως, είναι ιδιαιτέρως σκληρή για το Κίεβο. Με βάση δεδομένα του Αμερικανικού Ινστιτούτου Μελέτης του Πολέμου, ο στρατός προωθήθηκε κατά 725 τετραγωνικά χιλιόμετρα στο ουκρανικό έδαφος τον Νοέμβριο.

Όλο τον Νοέμβριο, οι ρωσικές δυνάμεις κέρδισαν ως εκ τούτου το ισοδύναμο της επιφάνειας της Σιγκαπούρης, δηλ. περισσότερο έδαφος από τον Οκτώβριο (610 τετραγωνικά χιλιόμετρα), που ήταν ήδη μια προώθηση χωρίς προηγούμενο εδώ και δυόμιση χρόνια, ιδιαίτερα στην ανατολική Ουκρανία κοντά στην πόλη Ποκρόφσκ.

Η περιφέρεια του Ντονέτσκ, στην οποία βρίσκεται αυτός ο σημαντικός σιδηροδρομικός και οδικός κόμβος, συγκεντρώνει από μόνη της σχεδόν το 90% των ρωσικών προωθήσεων του Νοεμβρίου (629 τ.χ.). Ο ουκρανικός στρατός ελέγχει πλέον λιγότερο από το ένα τρίτο, έναντι 40% την 1η Ιανουαρίου 2024.

Οι δυνάμεις της Μόσχας ανακοίνωσαν τις τελευταίες εβδομάδες ότι κατέλαβαν κοινότητες νότια και ανατολικά του Ποκρόφσκ, και ότι έχουν φθάσει σε απόσταση μικρότερη των πέντε χιλιομέτρων.

Η προώθηση των στρατευμάτων του Κρεμλίνου έχει επιταχυνθεί από το τέλος της άνοιξης. Περιλαμβανομένου του Νοεμβρίου, προωθήθηκαν περισσότερο από 3.500 τ.χ. το 2024, έξι φορές παραπάνω από το σύνολο του έτους 2023.

Μεγάλα εδαφικά κέρδη για τη Μόσχα

Η τελευταία φορά που η Ρωσία είχε καταγράψει μεγαλύτερα εδαφικά κέρδη σε ουκρανικό έδαφος σε τόσο σύντομο χρόνο ήταν τον Μάρτιο του 2022 (45.426 τ.χ.), όταν οι επιχειρήσεις τους επεκτείνονταν στον βορρά της χώρας μέχρι τις πύλες του Κιέβου, σε μια φάση της σύγκρουσης όπου η γραμμή του μετώπου ήταν πολύ πιο μετακινούμενη.

Από την έναρξη του πολέμου στις 24 Φεβρουαρίου 2022, η Ρωσία είχε καταλάβει στις 30 Νοεμβρίου 68.050 τ.χ. ουκρανικού εδάφους. Με την Κριμαία, την οποία προσάρτησε το 2014, και τα εδάφη του Ντονμπάς τα οποία ήλεγχαν οι αυτονομιστές πριν από τη ρωσική επίθεση, η Μόσχα ελέγχει αυτή τη στιγμή το 18,4% του εδάφους της Ουκρανίας.

Οι υπολογισμοί του Γαλλικού Πρακτορείου πραγματοποιήθηκαν με βάση στοιχεία που δημοσιεύει καθημερινά το ISW, το οποίο στηρίζεται σε δημόσιες πληροφορίες που μεταδίδονται από τα δύο στρατόπεδα και από την ανάλυση δορυφορικών εικόνων.

---