Κοινωνική προστασία και δημογραφικό – Δύο φλέγοντα ζητήματα της Ευρώπης ενόψει του Αγίου Βαλεντίνου

Τη Ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου, 14 Φεβρουαρίου, οι υπουργοί Κοινωνικών Υποθέσεων του ΟΟΣΑ θα συγκεντρωθούν στο Παρίσι για να συζητήσουν τη μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού και τη χρηματοδότηση της κοινωνικής προστασίας. Ενώ, όμως εκπροσωπούν διαφορετικά έθνη και παραδόσεις, αντιμετωπίζουν δύο κοινά προβλήματα: αποδυναμωμένα συστήματα κοινωνικής προστασίας και δημογραφικό.

Η Υπουργική Σύνοδος Κοινωνικής Πολιτικής του ΟΟΣΑ για το 2025 θα επικεντρωθεί στο θέμα «Νέα σύνορα για την κοινωνική πολιτική: Επένδυση στο μέλλον» με τον ΟΟΣΑ να αναφέρει ότι θα παράγει μια πλατφόρμα στην οποία οι υπουργοί θα ανταλλάξουν ιδέες, φιλοδοξίες και προσεγγίσεις σχετικά με τα νέα σύνορα της κοινωνικής πολιτικής.

Η «ανταλλαγή ιδεών» όμως φαίνεται να απέχει χαοτικά από το μέγεθος των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι πατρίδες των αρμόδιων υπουργών, οι οποίοι έχουν υιοθετήσει εν πολλοίς αντιλαϊκά κοινωνικά και οικονομικά μέτρα.

Οι Βερόνικα Νίλσον, γ.γ της Συμβουλευτικής Επιτροπή Συνδικάτων του ΟΟΣΑ (TUAC) και Αντνάν Χαμπιμπίγια, σύμβουλος της TUAC, καταδεικνύουν τα δύο φλέγοντα ζητήματα που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι υπουργοί. Σημειώνεται ότι η TUAC αντιπροσωπεύει περισσότερα από 66 εκατομμύρια εργαζομένων σε 31 χώρες.

Δημογραφικό, το μεγαλύτερο αγκάθι

Πρώτον, οι δημογραφικές αλλαγές. Τα ποσοστά γεννήσεων πέφτουν πολύ κάτω από το λεγόμενο ποσοστό αναπλήρωσης του 2,1 σε κάθε χώρα του ΟΟΣΑ εκτός από το Ισραήλ, και σε αρκετές μεγάλες ευρωπαϊκές οικονομίες, συμπεριλαμβανομένης της Γερμανίας, της Ιταλίας και της Ισπανίας, είναι σημαντικά χαμηλότερα από τον μέσο όρο του ΟΟΣΑ 1,5. Μόλις πριν από 60 χρόνια, ο αριθμός ήταν 3,3.

Ταυτόχρονα, τονίζουν ότι το μέσο προσδόκιμο ζωής έχει αυξηθεί δραματικά, οδηγώντας σε αύξηση του αριθμού των συνταξιούχων.

Το 2024, υπήρχαν 33 άτομα ηλικίας 65 ετών και άνω για κάθε 100 άτομα σε ηλικία εργασίας στον ΟΟΣΑ. Η αναλογία αυτή προβλέπεται να διπλασιαστεί σχεδόν μέσα σε τέσσερις δεκαετίες, δημιουργώντας σημαντικά κενά στη χρηματοδότηση της κοινωνικής προστασίας, ιδίως των συντάξεων.

«Με την πτώση των ποσοστών γεννήσεων, τη γήρανση του πληθυσμού και τη συρρίκνωση του εργατικού δυναμικού, τα κράτη του ΟΟΣΑ βρίσκονται στο χείλος μιας δημογραφικής κρίσης. Η κλίμακα αυτής της μετατόπισης μετασχηματίζει τις δομές του πληθυσμού» λένε χαρακτηριστικά στο κοινό τους άρθρο στο Social Europe.

Κοινωνική πρόκληση

Ενώ συμβουλεyτικές εταιρείες, όπως η McKinsey, αντιμετωπίζουν το ζήτημα αμιγώς οικονομικά, για τους Βερόνικα Νίλσον και Αντνάν Χαμπιμπίγια, η πραγματική πρόκληση είναι ουσιαστικά κοινωνική.

«Η δημογραφική κρίση απαιτεί μια θεμελιώδη επανεξέταση του τρόπου με τον οποίο χρηματοδοτείται η κοινωνική προστασία. Πολλές κυβερνήσεις έχουν καταφύγει στην αύξηση της ηλικίας συνταξιοδότησης ή στη μείωση των παροχών, αλλά τα στοιχεία δείχνουν ότι αυτά τα μέτρα απλώς βαθαίνουν την ανισότητα χωρίς να αντιμετωπίζουν το υποκείμενο πρόβλημα» λένε σε κοινό τους άρθρο στο Social Europe.

Οι ίδιοι λένε ότι απαιτείται ένα ευρύτερο σύνολο επιλογών πολιτικής, που να εξασφαλίζει βιώσιμη χρηματοδότηση κοινωνικής προστασίας προάγοντας παράλληλα μεγαλύτερη ισότητα.

«Η τρέχουσα πρωταρχική πηγή χρηματοδότησης για την κοινωνική προστασία -εισόδημα από την εργασία- πιέζεται όλο και περισσότερο. Το εργατικό δυναμικό συρρικνώνεται, η επισφαλής απασχόληση αυξάνεται και το μερίδιο του εισοδήματος από την εργασία μειώνεται» λένε, τονίζοντας γι αυτό ότι πρέπει να διευρευνηθεί η βάση των πόρων.

Αποτυχημένες πολιτικές

Αρκετές κυβερνήσεις του ΟΟΣΑ προσπάθησαν να αντιμετωπίσουν το ζήτημα αυξάνοντας τις ηλικίες συνταξιοδότησης, ωστόσο για τη Νίλσον και τον Χαμπιμπίγια, η απαίτηση από όλους τους εργαζόμενους να εργάζονται για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα είναι μια άνιση προσέγγιση για την ενίσχυση της χρηματοδότησης της κοινωνικής προστασίας.

«Σε πολλές χώρες, τα άτομα με χαμηλότερο εισόδημα έχουν δει μικρή βελτίωση στο προσδόκιμο ζωής ή ακόμη και μείωση. Η αύξηση της ηλικίας συνταξιοδότησης σημαίνει ότι οι εργαζόμενοι με χαμηλότερο εισόδημα ουσιαστικά επιδοτούν επιπλέον έτη συντάξεων για τους πλουσιότερους συνομηλίκους τους, και μπορεί να μην ζήσουν αρκετά για να συνταξιοδοτηθούν.

Ορισμένες κυβερνήσεις έχουν εναποθέσει τις ελπίδες τους στον περιορισμό των δαπανών κοινωνικής προστασίας με τη μείωση των επιπέδων ή της διάρκειας των παροχών, την επιβολή πρόσθετων όρων και τον περιορισμό της πρόσβασης στην εισοδηματική στήριξη.

«Αυτή η στρατηγική είναι εξίσου κοντόφθαλμη» λένε τα δύο στελέχη της TUAC, καθώς «οι μελέτες τέτοιων πολιτικών υποδεικνύουν σοβαρές μακροπρόθεσμες συνέπειες, συμπεριλαμβανομένης της μειωμένης ευημερίας, της αύξησης της φτώχειας και της αύξησης των ποσοστών εγκληματικότητας».

Μια διαφορετική προσέγγιση

Το κεντρικό ερώτημα παραμένει: πώς μπορούν οι κυβερνήσεις να διατηρήσουν την κοινωνική αλληλεγγύη μπροστά σε αυτές τις αλλαγές;

Η TUAC προτείνει βιώσιμα μέτρα ενίσχυσης της κοινωνικής προστασίας, ενισχύοντας παράλληλα την κοινωνική συνοχή, σύμφωνα με τους δυο ειδικούς της.

Αντί υιοθετούνται σκληρά μέτρα, όπως αύξηση ηλικίας συνταξιοδότησης ή μείωση παροχών- προτείνει τρεις αλληλοσυνδεόμενες στρατηγικές.

Πρώτον, οι κυβερνήσεις θα πρέπει να εισαγάγουν υψηλότερους, πιο ολοκληρωμένους και προοδευτικούς φόρους στον πλούτο, τα κέρδη και το κεφάλαιο, ενώ παράλληλα θα πρέπει να λαμβάνουν αποφασιστικά μέτρα κατά της φοροδιαφυγής και της φοροαποφυγής.

Δεδομένης της κλίμακας της παγκόσμιας φοροδιαφυγής, η εθνική νομοθεσία από μόνη της είναι ανεπαρκής. Η διεθνής συνεργασία είναι ουσιαστικής σημασίας για να διασφαλιστεί ότι το κεφάλαιο συνεισφέρει το δίκαιο μερίδιό του στη χρηματοδότηση της κοινωνικής προστασίας, μετριάζοντας τα επίπεδα ρεκόρ της ανισότητας στη διαδικασία.

Νομισματικές πολιτικές

Δεύτερον, θα πρέπει να εφαρμοστούν δημοσιονομικές και νομισματικές πολιτικές για την τόνωση της συνολικής ζήτησης και την αύξηση της απασχόλησης, λένε στο άρθρο τους.

«Οι κυβερνήσεις πρέπει να δώσουν προτεραιότητα στην ένταξη στην αγορά εργασίας βελτιώνοντας τις ευκαιρίες για τις γυναίκες, τους μετανάστες, τα άτομα με αναπηρίες, τα άτομα που δεν φοιτούν σε εκπαίδευση, απασχόληση ή κατάρτιση και άλλες ομάδες που διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο αποκλεισμού».

Η μείωση της ανεργίας και της επισφαλούς εργασίας όχι μόνο ενισχύει τη χρηματοδότηση της κοινωνικής προστασίας, αλλά ενισχύει επίσης τη συνολική ευημερία και την κοινωνική συνοχή, τονίζουν.

Ηλικιακά όρια συνταξιοδότησης

Τρίτον, αντί να αυξάνουν τις ηλικίες συνταξιοδότησης, οι δύο ειδικοί λένε ότι οι κυβερνήσεις θα πρέπει να επιτρέπουν σε όσους επιθυμούν να συνεχίσουν να εργάζονται να το κάνουν βελτιώνοντας την ποιότητα και τις συνθήκες εργασίας.

«Η ενίσχυση της εργασιακής ασφάλειας μπορεί να μειώσει τις αναρρωτικές άδειες, τα εργατικά ατυχήματα και την πρόωρη συνταξιοδότηση λόγω κακής υγείας, διατηρώντας περισσότερους ανθρώπους στο εργατικό δυναμικό για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα» λένε.

Προσθέτουν ότι η ικανότητα παράτασης της επαγγελματικής ζωής εξαρτάται επίσης από τη διευκόλυνση της επαγγελματικής κινητικότητας και της μετάβασης σταδιοδρομίας μέσω επενδύσεων σε προγράμματα δια βίου μάθησης.