Politica 89.8
Ο καφές εσπρέσο αποτελεί για τους Ιταλούς μέρος της κουλτούρας τους.
Θέλουν μάλιστα να συμπεριληφθεί στον Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας της UNESCO.
Μικροί «ναοί» του θεωρούνται τα πανταχού παρόντα καφέ μπαρ σε ιταλικές πόλεις και χωριά.
Τα συναντά κανείς σε πλατείες και σοκάκια, σε ιστορικά κέντρα, τουριστικές ζώνες και συνοικίες.
Σημεία σύντομης στάσης, χαλάρωσης ή και κοινωνικής συναναστροφής, για ντόπιους και για ξένους, έχουν ως πρωταγωνιστή τους καφέδες, με βάση τον εσπρέσο.
Υπολογίζεται ότι υπάρχουν περίπου 130.000 καφέ μπαρ διάσπαρτα ανά την ιταλική επικράτεια.
Όμως όλο και περισσότερα δεν είναι σε ιταλικά χέρια.
Εδώ και χρόνια καταγράφεται μια σιωπηρή κινεζική «επέλαση» στον κλάδο: από την ιδιοκτησία των επιχειρήσεων, έως τη θέση του barista.
Δεν είναι η μόνη μειονότητα που διεκδικεί θέση στο χώρο -υπάρχουν επίσης για παράδειγμα πολλοί Ρουμάνοι, Μαροκινοί και Ρώσοι.
Ειδικά ωστόσο στον ιταλικό βορρά -όπου ζει μεγάλο μέρος της κινεζικής κοινότητας στη γείτονα- τα ποσοστά ξένης ιδιοκτησίας στα καφέ μπαρ αυξάνονται σταθερά.
Σε ορισμένες περιοχές ξεπερνούν πια το 20%. Και συνήθως αφορούν Κινέζους.
Μπορεί να είναι μετανάστες δεύτερης ή και τρίτης γενιάς.
Γενικά, σε αυτές τις συνήθως οικογενειακές μικρές επιχειρήσεις, τουλάχιστον ένα μέλος έχει την ιταλική ιθαγένεια.
Τις αγοράζουν από Ιταλούς ιδιοκτήτες, τα παιδιά των οποίων στρέφονται μαζικά σε δουλειές «λευκού κολάρου» μετά το τέλος των σπουδών, ενόσω ο κλάδος της εστίασης δοκιμάζεται σκληρά από τα αυξημένα λειτουργικά κόστη.
Κάπως έτσι λοιπόν, η παράδοση του εσπρέσο -ενός λίγο πολύ εθνικού ροφήματος για τους Ιταλούς- διατηρείται εν μέρει ζωντανή χάρη σε Κινέζους μετανάστες.
Βρίσκονται ωστόσο αντιμέτωποι με κλίμα ρατσισμού και καχυποψίας, σε μια χώρα-βασική πύλη εισόδου στην Ευρώπη για πρόσφυγες και μετανάστες, όπου η νυν ακροδεξιά κυβέρνηση ποντάρει πολιτικά στη μόχλευση του αντιμεταναστευτικού αισθήματος.
Και δη στο φόντο μιας αυξανόμενης ξενοφοβίας σχεδόν σε όλη την Ευρώπη.
Τα παραδοσιακά καφέ μπαρ της Ιταλίας εξελίσσονται σε «όχημα» οικονομικής και κοινωνικής ενσωμάτωσης των μεταναστών, κυρίως από την Κίνα (Photo: Unsplash/René Porter)
Κινεζική «επέλαση»
Από τις πολυπληθέστερες στην Ευρώπη, η κοινότητα των Κινέζων στην Ιταλία άρχισε να αναπτύσσεται με επίκεντρο το Μιλάνο πριν από περίπου οκτώ δεκαετίες, προτού επεκταθεί κυρίως στα βόρεια και στα κεντρικά.
Τα τελευταία χρόνια ο πληθυσμός της έχει αυξηθεί εκθετικά.
Τα επίσημα στοιχεία δείχνουν ότι σήμερα ξεπερνούν τους 330.000, αν και στον αριθμό αυτό δεν συμπεριλαμβάνονται όσοι έχουν πάρει ιταλική υπηκοότητα ή έχουν γεννηθεί στην Ιταλία.
Επίσης, δεν συνυπολογίζονται όσοι βρίσκονται παράτυπα στη χώρα.
Περίπου το 90% των εγγεγραμμένων προέρχονται από την ορεινή επαρχία Ζεγιάνγκ της ανατολικής Κίνας, όπου δεν υπάρχουν πολλές ευκαιρίες για δουλειά.
Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 2000, οι περισσότεροι Κινέζοι στην Ιταλία εργάζονταν σε εργοστάσια-ραφεία.
Όμως η οικονομική κρίση του 2008 έφερε πολλά λουκέτα στη βιομηχανία της μόδας.
Η ζήτηση μειώθηκε.
Έτσι, πολλοί Κινέζοι μετανάστες αναζήτησαν εναλλακτικές πηγές εισοδήματος. Μια από αυτές στις οποίες στράφηκαν είναι η παροχή υπηρεσιών.
Πολλά συνοικιακά καφέ μπαρ στα βόρεια και κεντρικά της χώρας -που εκτός από καφέ, μπορεί να πωλούν επίσης από φαγητό και αλκοολούχα ποτά, μέχρι τσιγάρα- πέρασαν σε κινεζική ιδιοκτησία.
Ήταν τέτοια η προσφορά και η ζήτηση, που είχε φτιαχτεί ακόμη και ειδικός ιστότοπος για Κινέζους μετανάστες, οι οποίοι ήθελαν να αγοράσουν επιχειρήσεις στον κλάδο της εστίασης στην Ιταλία.
Απέκτησαν έτσι, αν και αλλοδαποί, μια νέα θέση στην «καρδιά» της ιταλικής αστικής κουλτούρας.
Μέχρι το 2019, το 11,5% των καφέ μπαρ στο κοσμοπολίτικο Μιλάνο διαχειρίζονταν μετανάστες πρώτης και δεύτερης γενιάς από την Κίνα.
Στην αρχή το φαινόμενο ήταν τόσο έντονο σε πόλεις, όπως στη Μπολόνια, που κέντρισε το ενδιαφέρον της ανθρωπολόγου Γκράτσια Τινγκ Ντενγκ.
Με σπουδές στο Χονγκ Κονγκ, βρέθηκε τότε στο Πανεπιστήμιο του Τρέντο, στο πλαίσιο προγράμματος ανταλλαγής φοιτητών.
Αφιέρωσε 14 μήνες στο θέμα, στο πλαίσιο εθνογραφικής μελέτης για τη διδακτορική διατριβή της.
Εκπαιδεύτηκε ακόμη και ως barista για να αποκτήσει γνώση από πρώτο χέρι.
Η ανθρωπολόγος και συγγραφέας, Γκράτσια Τινγκ Ντενγκ (Photo: graziadeng.com)
Τα παράδοξα του «κινεζικού εσπρέσσο»
«Ο σχηματισμός αυτής της νέας επιχειρηματικής θέσης μεταναστών είναι μια μορφή ιστορικού απρόβλεπτου, ενσωματωμένη σε ένα σύνολο διαρθρωτικών διαδικασιών μετασχηματισμού», έγραψε αργότερα η Γκράτσια Τινγκ Ντενγκ για την κινεζική επιχειρηματική «επέλαση» στα ιταλικά καφέ μπαρ.
Το γεγονός «άγγιξε μια ευαίσθητη χορδή γηγενών Ιταλών, που συσχετίζουν την αυξανόμενη κινεζική παρουσία σε αυτό το “άνοιγμα” με την αύξηση των κινεζικών διακρατικών επενδύσεων στην Ιταλία ευρύτερα», επισημαίνει τώρα στο νέο βιβλίο της, με τίτλο «Κινέζικος εσπρέσσο», που εκδόθηκε πρόσφατα από τον οίκο Princeton University Press του Πανεπιστημίου Πρίνστον.
«Απεχθάνονταν το ότι η Κίνα “εξαγοράζει” την Ιταλία με υποτιθέμενα αμφίβολης προέλευσης χρήματα, τα οποία -κατά την άποψή τους- συνδέονταν πάντα με ύποπτες οικονομικές δραστηριότητες ή με ξέπλυμα», γράφει η Κινέζα ανθρωπολόγος, νυν λέκτορας στο Πανεπιστήμιο Μπραντάις στις ΗΠΑ.
«Ανησυχούν μήπως οι Κινέζοι γίνουν τα αφεντικά ολοένα και περισσότερων Ιταλών εργατών, και ίσως μια μέρα ακόμη και ολόκληρης της χώρας».
Το βιβλίο «Κινέζικος εσπρέσσο» της Γκράτσια Τινγκ Ντενγκ, από τις εκδόσεις Princeton University Press
Αποτέλεσμα δεκαετούς και πλέον έρευνας, στο βιβλίο σκιαγραφείται η αντίθεση μεταξύ της φαινομενικής πολυπολιτισμικής συνύπαρξης και της πραγματικότητας μιας εχθρότητας προς τους μετανάστες.
Επικεντρώνεται σε τρία επίπεδα, αρχίζοντας από τα ιταλικά καφέ μπαρ ως οικονομικούς και κοινωνικούς χώρους.
Συνεχίζει με την σημερινή Ιταλία των δημογραφικών και πολιτικών διλημμάτων ως προς τη μετανάστευση.
Και εντάσσει στη συνολική εικόνα το ρόλο και τη θέση της κινεζικής διασποράς στην τρίτη μεγαλύτερη οικονομία της ευρωζώνης, εν μέσω της γεωπολιτικής ανόδου της Κίνας.
«Η ύπαρξη του κινέζικου εσπρέσο», παρατηρεί το Princeton University Press, «αντιπροσωπεύει νέα χαρακτηριστικά της μεταμοντέρνας και μετα-αποικιακής αστικής ζωής, σε μια πλουραλιστική κοινωνία, όπου οι μετανάστες αναλαμβάνουν παραδοσιακούς ρόλους, ακόμη και αν αντιμετωπίζονται ως άλλη φυλή».
«Η ιστορία των Κινέζων baristas και των πελατών τους υπερβαίνει την κυρίαρχη ευρωκεντρική αφήγηση των σχέσεων μεταξύ μεταναστών και χώρας υποδοχής, περιπλέκοντας την κατανόησή μας για την πολιτιστική δυναμική και τον φυλετικό σχηματισμό μέσα στις μεταβαλλόμενες δημογραφικές πραγματικότητες του Παγκόσμιου Βορρά».
