Politica 89.8
To πώς μοιάζει εξωτερικά μια φυλακή έχει φαινομενικά ελάχιστη σχέση με τις συνθήκες που επικρατούν στο εσωτερικό της.
Αλλά τα ζητήματα του σχεδιασμού αγγίζουν κάτι βαθύτερο: Το πώς μοιάζουν οι φυλακές μας λέει πολλά για το πώς σκεφτόμαστε για το έγκλημα και την τιμωρία, τι σκεφτόμαστε για τους φυλακισμένους και πώς σκεφτόμαστε την ίδια μας την κοινωνία, γράφει ο Abdallah Fayyad σε άρθρο του στο Vox.
Το δίλημμα του αρχιτέκτονα των φυλακών
Πολλοί παράγοντες συμβάλλουν στο πώς καταλήγει να μοιάζει μια φυλακή – συμπεριλαμβανομένου του πολεοδομικού σχεδιασμού, της συμβολής της κοινότητας και των αναγκών των ενδιαφερομένων – αλλά εκείνος που τη σχεδιάζει παίζει πολύ σημαντικό ρόλο.
Το πρόβλημα για πολλούς αρχιτέκτονες, όμως, είναι ότι ενώ μπορούν να επηρεάσουν το πώς θα μοιάζει μια φυλακή εσωτερικά και εξωτερικά, η δουλειά τους τελειώνει εκεί.
Το τι συμβαίνει μετά, μέσα στους τοίχους που βοήθησαν να ανεγερθούν, είναι εκτός του ελέγχου τους.
Και επειδή το σύστημα ποινικής δικαιοσύνης είναι γεμάτο αδικίες – από φυλετικές προκαταλήψεις μέχρι σκληρές συνθήκες κράτησης – ορισμένοι αρχιτέκτονες πιστεύουν ότι δεν θα έπρεπε να συμμετέχουν καθόλου στο σύστημα.
«Σχεδόν για κάθε αδικία σε αυτόν τον κόσμο, υπάρχει μια αρχιτεκτονική, ένα σχέδιο, ένας σχεδιασμός που έχει κατασκευαστεί για να τη στηρίξει» δήλωσε ο Bryan C. Lee Jr., αρχιτέκτονας και ιδρυτής της μη κερδοσκοπικής εταιρείας Colloqate Design, στο Architect Magazine το 2021.
Η υπόθεση του καλύτερου σχεδιασμού των φυλακών
Είναι αναμφισβήτητο ότι ο τρόπος με τον οποίο σχεδιάζονται οι φυλακές έχει σημαντικό αντίκτυπο στον τρόπο λειτουργίας τους.
Ο δημοφιλής σχεδιασμός του πανοπτικού της εποχής του 18ου αιώνα, για παράδειγμα, έδινε έμφαση στην επιτήρηση και τον έλεγχο, στρέφοντας όλα τα κελιά των φυλακών προς μια κεντρική ροτόντα από όπου θα μπορούσαν να παρατηρούνται εύκολα.
Σχέδιο του Πανοπτικού, Jeremy Bentham
Μετά το 1790 δημιουργήθηκε η ανάγκη για κατασκευή φυλακών μέγιστης ασφαλείας και έτσι ένα νέο, απομονωτικό σύστημα γεννήθηκε ως ιδέα- το σύστημα Pennsylvania.
Σε αυτό οι κρατούμενοι μένουν και δουλεύουν στα κελιά τους, χωρίς να έχουν επαφή με τους άλλους κρατούμενους.
Το παραπάνω σύστημα φάνηκε να διαθέτει πολύ σκληρό χαρακτήρα, αφού πολλοί κρατούμενοι πέθαιναν ή αυτοκτονούσαν.
Παλιές και νέες φυλακές
Υπάρχει μια έντονη αντίθεση μεταξύ του τρόπου με τον οποίο σχεδιάστηκαν οι παλιές φυλακές και οι νεότερες αστικές εγκαταστάσεις.
«Οι φυλακές της παλιάς σχολής, ιδίως οι φυλακές και τα ιδρύματα του 19ου αιώνα, σχεδιάστηκαν για να είναι εκφοβιστικές, να είναι σύμβολα εξουσίας, χρησιμοποιώντας βαριά τοιχοποιία, παράθυρα που μοιάζουν με φρούρια, μικρά σχιστά παράθυρα, για να επικοινωνήσουν αυτή την αίσθηση του απόρθητου.
«Δεν μπορείς να μπεις μέσα, δεν μπορείς να βγεις έξω».
Έτσι όσο εξακολουθούμε να έχουμε φυλακές, χωρίς οι αρχιτέκτονες να σκέφτονται πώς ο σχεδιασμός μπορεί να είναι πιο ανθρωποκεντρικός, τότε το σύστημα ποινικής δικαιοσύνης στο σύνολό του θα είναι αποδεδειγμένα χειρότερο: Δεν θα είναι μόνο άδικο με την έννοια του ποιος είναι μέσα, αλλά θα είναι και πιο τιμωρητικό για τους ανθρώπους που βρίσκονται υπό την εποπτεία του.
Πώς να χτίσετε μια καλή φυλακή
Δεν υπάρχει εγχειρίδιο για τον σχεδιασμό αξιοπρεπών φυλακών, αλλά είναι σαφές ποια στοιχεία καθιστούν έναν καλύτερο, πιο ανθρώπινο σχεδιασμό.
Ο πρώτος παράγοντας που πρέπει να ληφθεί υπόψη είναι η τοποθεσία.
Φυλακές στον αστικό ιστό
Η τοποθεσία μιας φυλακής είναι ένας από τους πιο κρίσιμους παράγοντες στο σχεδιασμό της.
Φυλακές που βρίσκονται απομακρυσμένα από τις αστικές περιοχές συχνά δημιουργούν αίσθηση αποξένωσης και απομόνωσης, τόσο για τους κρατούμενους όσο και για τις οικογένειές τους.
Αντιθέτως, η κατασκευή φυλακών κοντά σε αστικά κέντρα έχει διάφορα πλεονεκτήματα.
Εκτός από την εύκολη πρόσβαση στις δικαστικές αρχές, διευκολύνει τις επισκέψεις από τις οικογένειες των κρατουμένων και τους εργαζόμενους στη φυλακή.
Επιπλέον, μια αστική φυλακή προσφέρει περισσότερες ευκαιρίες για επαγγελματική κατάρτιση και εκπαίδευση, που ενδέχεται να συμβάλλουν στην ομαλή επανένταξη των κρατουμένων στην κοινωνία.
Παρά τα πλεονεκτήματα, όμως, η ύπαρξη φυλακών σε πυκνοκατοικημένες περιοχές μπορεί να προκαλέσει και κοινωνικές εντάσεις, όπως η αυξημένη αστυνομική δραστηριότητα και η δυσαρέσκεια των πολιτών.
«Φυσιολογικός» σχεδιασμός
Ο σύγχρονος σχεδιασμός φυλακών πρέπει να επικεντρώνεται στη δημιουργία ανθρώπινων και λειτουργικών χώρων, ώστε η ζωή μέσα στη φυλακή να είναι όσο το δυνατόν πιο υποφερτή και με στόχο την επανένταξη των κρατουμένων.
Πρέπει να εξασφαλίζεται ότι οι φυλακές προσφέρουν βασικές συνθήκες ευημερίας, όπως επαρκή φυσικό φωτισμό, άνετους χώρους και πρόσβαση σε υπαίθριες περιοχές, που βοηθούν στη βελτίωση της ψυχικής υγείας των κρατουμένων.
Ο σχεδιασμός πρέπει να ακολουθεί τις ίδιες αρχές που εφαρμόζονται σε άλλες κατοικίες ή σε εγκαταστάσεις υποστηριζόμενης διαβίωσης, με τη χρήση ανοιχτών χώρων, μεγαλύτερων παραθύρων και θέας στη φύση, για να δημιουργηθεί ένα θετικό περιβάλλον.
Το Εξωτερικό και η Διαφάνεια
Ο τρόπος που φαίνεται μια φυλακή από έξω έχει σημαντικό αντίκτυπο στην αντίληψη της κοινωνίας για αυτή.
Όσο πιο σκοτεινές και αδιαφανείς είναι οι φυλακές, τόσο πιο αποτρεπτικές και εκφοβιστικές γίνονται για τους πολίτες.
Αντιθέτως, μια φυλακή που αποπνέει διαφάνεια και ανοιχτότητα στέλνει το μήνυμα ότι οι κρατούμενοι δεν είναι αποκομμένοι από την κοινωνία, αλλά αποτελούν μέρος ενός συστήματος που επιδιώκει την αποκατάστασή τους.
Όπως αναφέρει ο αρχιτέκτονας Goodale, η διαφάνεια στις φυλακές μπορεί να μειώσει την αίσθηση της μυστικότητας και του φόβου που συνήθως κυριαρχεί γύρω από τέτοιες εγκαταστάσεις.
Υπάρχει λύση;
Οι φυλακές είναι, στο τέλος της ημέρας, εγγενώς περίπλοκες δομές.
Για ορισμένους, αποτελούν υπενθύμιση φρικτών εγκλημάτων που έχουν διαπραχθεί. Για άλλους, αντιπροσωπεύουν ένα βαθιά ελαττωματικό σύστημα ποινικής δικαιοσύνης που βλάπτει περισσότερους ανθρώπους από όσους βοηθάει.
Ίσως το πιο δελεαστικό ιδεώδες είναι να δημιουργήσουμε μια κοινωνία στην οποία οι φυλακές δεν θα υπάρχουν πλέον.
Αλλά όσο υπάρχουν, είναι καλύτερο να τις μεταρρυθμίσουμε με γνώμονα τη θεραπεία και όχι την τιμωρία – τον εξανθρωπισμό και όχι την αλλοτρίωση.
Και όλα αυτά ξεκινούν από το πώς επιλέγουμε να τις σχεδιάσουμε
