Politica 89.8
Λίγο πριν τον επίλογο του 2024 οι εκδοτικοί οίκοι ανατρέχουν στις επιτυχίες και τις αποτυχίες της χρονιάς που πέρασε. Ποιος, για παράδειγμα, περιμένε ότι ο best-seller τίτλος των Penguin Classic του Ηνωμένου Βασιλείου για το 2024 θα ήταν οι Λευκές Νύχτες του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι; Οι Financial Times αναζητούν την απάντηση και είναι αναπάντεχα πειστική.
Το 2024 ο τίτλος που ξεπέρασε όλους τους άλλους για να γίνει το ανάγνωσμα με τις περισσότερες πωλήσεις της χρονιάς του οίκου Penguin είναι η νουβέλα του σπουδαίου Ρώσου Φιοντόρ Ντοστογιέφκσι, Λευκές Νύχτες.
Γραμμένες το 1848, οι Λευκές Νύχτες πούλησαν περισσότερα από 50.000 αντίτυπα από τον περασμένο Ιανουάριο και η απάντηση εγείρει πολλά ερωτήματα.
Γιατί ένα πρώιμο λογοτεχνικό έργο του σπουδαίου και «δύσκουλου» Ρώσου συγγραφέα έχει τέτοια απήχηση στη Gen Z; Και πώς κατάφερε να ξεπεράσει σε πωλήσεις τους ανθεκτικούς σε πωλήσεις κλασικούς Φ Σκοτ Φιτζέραλντ και Έμιλι Μπροντέ;
Η λύση, εν μέρει, βρίσκεται εκεί που ξεκινούν όλα για τη νέα γενιά καταναλωτών πολιτιστικών προϊόντων και τάσεων. Στο TikTok.
Μια δημοσκόπηση του 2022 διαπίστωσε ότι τα τρία πέμπτα των χρηστών ηλικίας 16-25 ετών ανακάλυψαν το πάθος τους για τη λογοτεχνία και το διάβασμα μέσω του BookTok
Η πλατφόρμα που προτιμούν οι νέοι (τα δύο τρίτα των χρηστών της είναι κάτω των 35 ετών και το ένα τρίτο είναι κάτω των 25 ετών) έχει μια ισχυρή κοινότητα αναγνωστών.
Το BookTok είναι πλούσιο σε videos με σύντομες, ειλικρινείς λογοτεχνικές προτάσεις και έχει τεράστια επιρροή στις λογοτεχνικές τάσεις και συνήθειες.
Μια δημοσκόπηση του 2022 διαπίστωσε ότι τα τρία πέμπτα των χρηστών ηλικίας 16-25 ετών ανακάλυψαν το πάθος τους για τη λογοτεχνία και το διάβασμα μέσω του BookTok.
Το BookTok έχει δημιουργήσει λογοτεχνικές καριέρες και έχει αναδείξει υπογραφές. Αν και παραδοσιακά αποτελούσε ένα αλγοριθμικό εργαλείο σύγχρονων συγγραφέων μυθοπλασίας για νέους ενήλικες όπως η σειρά graphic novel της Αγγλίδας συγγραφέα Άλις Όουσμαν, Heartstopper, για δύο μαθητές που ερωτεύονται, ή το It Ends With Us της Κόλιν Χούβερ, τώρα το BookTok στρέφει τη δυναμική του σε παλιούς, κλασικούς και επιδραστικούς συγγραφείας.
Ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι είναι το τέλειο παράδειγμα της νέα τάσης και η φωνή του είναι αυτή που μοιάζει να εμπνέει περισσότερο από κάθε άλλη το αναγνωστικό κοινό της Gen-Z.
Σε αντίθεση με τα viral βιβλία σαν αυτό της Χούβερ — που αν και κάνει πωλήσεις, αν και μεταφέρθηκε σε κινηματογράφο, δύσκολα θα χαρακτηριστεί ως λογοτεχνία αξιώσεων καθώς οι περισσότεροι κριτικοί το έχουν κατακεραυνώσει — τα κλασικά λογοτεχνικά έργα βρίσκουν μέσα από τον αλγόριθμο της πλατφόρμας του TikTok νέα ζωή και εντυπωσιακή δυναμική.
Σύντομο, αληθινό, καθάρια νιάτα
Γιατί οι Λευκές Νύχτες, ένα βιβλίο που γράφτηκε πριν από 176 χρόνια, μαγνητίζει τόσο πολύ τη Generation-Z του BookTok;
Ο Τζον Σελφ των Financial Times διακρίνει ένα λόγο στο γεγονός ότι η νουβέλα γράφτηκε από τον Ντοστογιέφσκι όταν και ο ίδιος ήταν μόλις 26 ετών και περιγράφει αυτό που ο ανώνυμος αφηγητής του — επίσης 26 — αποκαλεί «μια υπέροχη νύχτα, το είδος της νύχτας, αγαπητέ αναγνώστη, που είναι εφικτό μόνο όταν είμαστε νέοι».
Είναι ένας μοναχικός νεαρός άνδρας, τρελός και σπασίκλας, που είναι σχεδόν αόρατος στις γυναίκες. «Δεν ξέρω καν πώς να τους μιλήσω» λέει και εδώ ίσως μπορεί κάποιος να διακρίνει την ταύτιση ανάμεσα στον ήρωα και μια γενιά που είναι μόνιμα online, απομονωμένη και διαπιστωμένα μόνη.
Ωστόσο, ο αφηγητής ένα βράδυ συναντά μια γυναίκα σε μια γέφυρα στην Αγία Πετρούπολη και οι δυό τους, τις επόμενες τέσσερις νύχτες, ανταλάσσουν ιστορίες και ελπίδες. «Τώρα στο κεφάλι μου έχουν ανοίξει χιλιάδες βαλβίδες και πρέπει να ελευθερώσω αυτόν τον ποταμό λέξεων, αλλιώς θα πνιγώ μέχρι θανάτου» εξομολογείται. Αυτό το αμφίβολο ρομάντζο, η δυσδιάκριτη συνέχεια στη σχέση τους — Θα αγαπηθούν; Θα μείνουν φίλοι; — αποτυπώνεται στα video που γίνονται viral με πάθος για τις Λευκές Νύχτες στο TikTok.
Οι δημιουργοί περιεχομένου στο BookTok δεν προσπαθούν απαραίτητα πολύ.
@hodamdozvijezdamy favourite book, it changed me forever#edit#foryou#fyp#book#dostoyevski#russian#literallyme#whitenights#instagram♬ Strangers In The Night – 2008 Remastered – Frank Sinatra
Ένα video με μουσικό χαλί το Strangers in the Night του Φρανκ Σινάτρα και απλά το εξώφυλλο του να το συνοδεύει μετρά 1.6 εκατομμύρια προβολές και περισσότερα από 600 σχόλια.
Ένα άλλο, με 3.7 εκατομμύρια προβολές, δείχνει τον βιβλιοφάγο, συγγραφέα και influencer των μέσων κοινωνικής δικτύωσης Τζάκ Έντουαρντς να αποθεώνει τις Λευκές Νύχτες ως «ένα από τα πιο σπαρακτικά βιβλία για την αγάπη που έχει διαβάσει ποτέ. «Ζέστανε την καρδιά μου και μετά την έσπασε σε μικρά μικρά κομμάτια» λέει.
@jack_edwards#stitchwith @Jack Edwards okay guys i read dosteovsky’s white nights and….. they were right. I’m obsessed.#booktok#classicliterature♬ original sound – Jack Edwards
Άλλος χρήστης λέει ότι «το αγαπημένο μου βιβλίο αυτοβελτίωσης είναι οι Λευκές Νύχτες», ενσωματώνοντας στην ανάρτηση του τη δημοφιλή κατηγορία βιβλίων self help.
«Η δημοφιλία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης υπακούει και συνδιαμορφώνεται από ακραίες συμπεριφορές — συμπεριλαμβανομένης και αυτής του ακραίου ενθουσιασμού» σχολιάζει ο Self.
Ένα άλλο video που προσεγγίζει τη νουβέλα του Ντοστογιέφκσι με λογοτεχνικούς όρους και κριτική σκέψη τον επιβεβαιώνει. Σε αυτό, αναγνώστης υποστηρίζει νηφάλια ότι «οι Λευκές Νύχτες δεν αφορούν την ανεκπλήρωτη αγάπη αλλά την απόρριψη της εξιδανίκευσης από τον Ντοστογιέφσκι» συγκεντρώνοντας μόλις 100.000 προβολές.
Ένα σκουπίδι σε virality όρους TikTok.
@will3macAnalysis of ‘White Nights’ by Dostoevsky.#philosophy#fyodordostoevsky♬ original sound – Will McDonald
Φυσικά, οι νέοι πάντα ταυτίζονταν με μπερδεμένους, ερωτευμένους πρωταγωνιστές και με φωνές που απευθύνονται στο θόλο του ουρανού.
Συμμαχία επιτυχίας
Ώς ένα άλλο Πριν το Ξημέρωμα, την ταινία που αποπλάνησε πολλούς νέους με την απλότητα και το συναίσθημα της ανάμεσα στους Ίθαν Χοκ και Ζυλί Ντελπί πίσω στο 1995, οι Λευκές Νύχτες του Φιόντορ Ντοστογιέφσκι έχουν συναίσθημα στον πυρήνα τους και η επιτυχία τους είναι ένας συνδυασμός των ιδιοτήτων του βιβλίου (είναι νουβέλα, οπότε και σύντομο), της δυναμικότητας του viral αλγόριθμου συστάσεων του TikTok βλ. BookTok και του έξυπνου μάρκετινγκ από την Penguin Classics.
Ο εκδοτικός οίκος διαθέτει τις Λευκές Νύχτες σε δύο εκδόσεις, και οι δύο ιδανικές για να γίνουν viral στις κοινότητες της Gen Z.
Η έκδοση με χαρτόδετη βιβλιοδεσία κοστίζει μόλις 4 ευρώ και η έκδοση με λευκό υφασμάτινο σκληρό εξώφυλλο σε μέγεθος τσέπης κοστίζει 12 ευρώ. Και τα δύο εξώφυλλα είναι σχεδιασμένα έτσι ώστε να αποτυπώνονται καλαίσθητα στο TikTok και στο Instagram ενώ η τιμολογιακή πολιτική του εκδοτικού επιβεβαιώθηκε.
Από τις 50.000 πωλήσεις της έκδοσης το 2024, το 86 τοις εκατό είναι της φθηνότερης έκδοσης.
Αλλά οι Λευκές Νύχτες είναι μόλις η μία από τις εκδόσεις του Φιόντορ Ντοστογιέφκσι που έχουν γίνει hit στους αναγνώστες νέα γενιάς από τον κατάλογο κλασικής λογοτεχνίας της Penguin Classics.
To πιο απαιτητικό μυθιστόρημα του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, Αδελφοί Καραμάζοφ, έχει δει τις πωλήσεις του να τριπλασιάζονται από το 2020. Το ίδιο και το Έγκλημα και Τιμωρία.
Ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι είναι η τέλεια φωνή για ένα ευαίσθητο αναγνωστικό κοινό, για τη Gen-Z.
«Το θυμωμένο τέρας της ρωσικής λογοτεχνίας του 19ου αιώνα, πιο ακατέργαστο από τον Τολστόι, πιο επικίνδυνο από τον φιλελεύθερο Ιβάν Τουργκένιεφ, με χαρακτήρες που εκφράζουν τη δική τους υπαρξιακή αγωνία, ένας συγγραφέας που σε άλλα έργα του όπως το Σημειώσεις Από Το Υπόγειο μιλάει ανοιχτά κατά του δυτικού καπιταλισμού και των θεσμών ‘μιλάει’ στους νεαρούς αναγνώστες» σημειώνουν οι FT.
Μετά τον Ντοστοφιέγσκι
Ο Ντοστογιέφσκι δεν είναι ο μόνος σκωπτικός κλασικός συγγραφέας που απολαμβάνει της προτίμησης των αναγνωστών της Gen Z μέσω του BookTok.
Πέρυσι, τα Γράμματα στη Μιλένα του Φραντς Κάφκα γνώρισε παρόμοια, αν και μικρότερης κλίμακας, επιτυχία και για το 2025 τα πράγματα μοιάζουν εξίσου θετικά για την κοινότητα των TikTokers που δείχνουν να ανακαλύπτουν τους Ράινερ Μαρία Ρίλκε, Κνουτ Χάμσουν και Άντον Τσέχωφ.
Όλο αυτό επιβεβαιώνει αυτό που κάνει η καλή λογοτεχνία. Επιμένει, επανέρχεται και καλλιεργεί πολλές γενιές μέσω διαφορετικών εργαλείων και μεθόδων, μέσα από καινούργια, επόμενα κανάλια.
Το φαινόμενο Λευκές Νύχτες σημειώνει ο Σελφ, είναι απλώς μια πολύ μοντέρνα, τεχνολογικά υπερτροφοδοτούμενη απόδειξη του ορισμού του κλασικού όπως τον επινόησε ο Ίταλο Καλβίνο.
«Κλασικό είναι το βιβλίο που δεν έπαψε ποτέ να λέει όσα έχει να πει». IN
