Politica 89.8
Γερμανία: Η προθυμία για χαλάρωση του «φρένου χρέους» μπορεί να κρίνει τις εκλογές
Η Γερμανία έχει συνηθίσει να λειτουργεί την οικονομία της με το φρένο «πατημένο». Από τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, το Βερολίνο προσπαθεί να αποκτήσει τη φήμη της παγκόσμιας πρωτεύουσας της δημοσιονομικής πειθαρχίας, με μια σχεδόν ευσεβή απέχθεια για το χρέος και υπερηφάνεια για τα ισχυρά δημόσια οικονομικά.
Βάσει ενός κανόνα γνωστού ως «φρένο χρέους» – που εισήχθη το 2009 από την Άνγκελα Μέρκελ, για να δείξει ότι η Γερμανία είχε δεσμευτεί να εξισορροπήσει τα «βιβλία» της μετά το τραπεζικό κραχ – η ομοσπονδιακή κυβέρνηση υποχρεούται να περιορίσει τον ετήσιο δανεισμό στο 0,35% του ΑΕΠ.
Μετά τις εκλογές της 23ης Φεβρουαρίου, όμως, ίσως να μην αργήσει να χαλαρώσει το συνταγματικό «χειρόφρενο», ώστε να βοηθηθεί η επανεκκίνηση της μεγαλύτερης οικονομίας της Ευρώπης με δύναμη πυρός που χρηματοδοτείται από το χρέος και να βρεθεί χώρος για υψηλότερες αμυντικές δαπάνες.
Ανάπτυξη και βιοτικό επίπεδο, τα διακυβεύματα των εκλογών
«Είμαστε έτοιμοι να πάρουμε μια νέα κατεύθυνση στην οικονομική πολιτική της Ευρώπης», δήλωσε ο Carsten Brzeski, παγκόσμιος επικεφαλής μακροοικονομικών της τράπεζας ING, και προσέθεσε πως «τότε (το 2009) η γερμανική προσέγγιση αγνοούσε εντελώς την ανάπτυξη, προσπαθώντας να δώσει το παράδειγμα με το φρένο χρέους. Τώρα βλέπουμε την Γερμανία να πληρώνει το τίμημα για την ύπαρξη δημοσιονομικών κανόνων που εξέταζαν πολύ απλοϊκά τα δημόσια οικονομικά και όχι την ανάπτυξη».
Οι Γερμανοί θα ψηφίσουν την Κυριακή στις πρόωρες βουλευτικές εκλογές, μετά την κατάρρευση τον περασμένο Νοέμβριο του συνασπισμού «φανάρι», υπό την ηγεσία των κεντροαριστερών Σοσιαλδημοκρατών (SPD) του καγκελάριου Όλαφ Σολτς, με το Ελεύθερο Δημοκρατικό Κόμμα (FDP) και τους Πράσινους.
Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι ο ηγέτης της συντηρητικής Χριστιανοδημοκρατικής Ένωσης (CDU), Φρίντριχ Μερτς, είναι πιθανό να γίνει ο επόμενος καγκελάριος, σε έναν πιθανό μεγάλο συνασπισμό με το SPD, αφού απέκλεισε μια επίσημη συμφωνία με την ακροδεξιά Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD).
Με τη Γερμανία να βρίσκεται σε πραγματική ύφεση μετά τη συρρίκνωση της οικονομίας για δύο διαδοχικά έτη, το 2023 και το 2024 – και μόλις για τρίτη φορά από τη δεκαετία του 1950 – η επανεκκίνηση της ανάπτυξης και η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου είναι ένα από τα κορυφαία θέματα του ψηφοδελτίου.
Τα υπέρ και τα κατά του φρένου χρέους
Καθένα από τα μεγάλα κόμματα έχει υποσχεθεί να αναζωογονήσει την οικονομία, με πολιτικές είτε για μείωση των φόρων είτε για δραστική αύξηση των δαπανών για την τόνωση της ανάπτυξης. Ωστόσο, αυτές οι δαπανηρές επιλογές είναι πιθανό να απαιτήσουν τη χαλάρωση του φρένου χρέους.
Η Άνγκελα Μέρκελ, η οποία εισήγαγε το φρένο χρέους το 2009, ζήτησε πρόσφατα την εγκατάλειψή του
Οι προτάσεις ακολουθούν μια «σχεδόν στερεοτυπική» διάσπαση μεταξύ κεντροαριστερών και κεντροδεξιών οικονομικών πολιτικών, λέει ο Brzeski. Το SPD και οι Πράσινοι προτείνουν επιδοτήσεις επενδύσεων και αυξήσεις φόρων για τους πλούσιους, παράλληλα με μεταρρυθμίσεις στο φρένο χρέους, ενώ το CDU θέλει μειώσεις φόρων για τις επιχειρήσεις, περικοπές στις δημόσιες δαπάνες και «ελπίζει στη μαγική καμπύλη Laffer για να φέρει περισσότερα φορολογικά έσοδα μέσω της υψηλότερης ανάπτυξης».
Το CDU είχε υποσχεθεί στο μανιφέστο του να επιμείνει στο φρένο χρέους. Αλλά ο Μερτς έχει δείξει προθυμία να μεταρρυθμίσει την πολιτική αυτή, εν μέσω της αυξανόμενης αναγνώρισης του αναπτυξιακού πονοκεφάλου της Γερμανίας. Η Μέρκελ, η πιο πρόσφατη καγκελάριος του CDU, οι διαδοχικές κυβερνήσεις της οποίας απαίτησαν βαθιά λιτότητα από άλλες χώρες της ευρωζώνης κατά τη διάρκεια της κρίσης δημόσιου χρέους του 2010 – με πρώτη και κύρια την Ελλάδα, φυσικά – έχει ζητήσει την εγκατάλειψή του.
Οι επικριτές του φρένου χρέους λένε ότι η εφαρμογή λιτότητας στις αποφάσεις για τους φόρους και τις δαπάνες συνέβαλε στην άνοδο της ακροδεξιάς, καθώς τα νοικοκυριά με χαμηλό εισόδημα επλήγησαν σκληρά. Ταρακούνησε επίσης τον συνασπισμό του Σολτς, εν μέσω σφοδρών μαχών για «τρύπες» πολλών δισεκατομμυρίων ευρώ στον ομοσπονδιακό προϋπολογισμό, ανοίγοντας το δρόμο για τις πρόωρες εκλογές.
«Κλειδί» για την αναζωογόνηση της Γερμανίας το φρένο χρέους
Ο Engelbert Stockhammer, καθηγητής διεθνούς πολιτικής οικονομίας στο King’s College του Λονδίνου, δήλωσε ότι η άρση του φρένου χρέους θα είναι το κλειδί για την αναζωογόνηση της Γερμανίας. «Καταδικάζει το κράτος σε αδράνεια σε περιόδους κρίσης, είτε η κρίση είναι οικονομική, είτε κλιματική, είτε αφορά στην ασφάλεια».
Τόνισε πως ενώ η οικονομική συζήτηση ενόψει των εκλογών επικεντρώνεται στο αν θα αρθεί το φρένο για τη χρηματοδότηση φοροαπαλλαγών για τις επιχειρήσεις, έναντι μιας πιο κρατικίστικης ατζέντας δημόσιων επενδύσεων για τη βελτίωση των δρόμων, του σιδηροδρομικού δικτύου και των ψηφιακών υποδομών, η ανάγκη για μεγαλύτερο αμυντικό προϋπολογισμό θα παράσχει στη νέα κυβέρνηση πολιτική κάλυψη.
«Είναι η γεωπολιτική κατάσταση που θα το επιτύχει. Οι ένοπλες δυνάμεις χρειάζονται μια επιθετική ικανότητα και το να επιχειρηματολογούν γι’ αυτό είναι κάτι με το οποίο οι συντηρητικοί πολιτικοί θα αισθάνονται άνετα», εξήγησε.
Ο παράγοντας των γερμανικών αμυντικών δαπανών
Με τα κράτη της ΕΕ να δέχονται πιέσεις για αύξηση των αμυντικών δαπανών, καθώς ο Ντόναλντ Τραμπ εξαφανίζει την παγκόσμια τάξη δεκαετιών, η Γερμανία ειδικότερα θα πρέπει να αλλάξει την προσέγγισή της. Η χώρα δαπανά ιστορικά λιγότερα από το 2% του ΑΕΠ που πρέπει να δαπανούν οι χώρες του ΝΑΤΟ για την άμυνα. Ενώ δήλωσε ότι πέτυχε τον στόχο το 2024, υπολείπεται των εκκλήσεων του Τραμπ για δαπάνες έως και 5%.
Οι αναλυτές λένε ότι μια νέα κυβέρνηση θα μπορούσε να το παρακάμψει αυτό χρησιμοποιώντας οχήματα ειδικού σκοπού που προορίζονται για μακροπρόθεσμες επενδύσεις, τα οποία θα εξαιρούνται από τους λογαριασμούς για τον κανόνα του χρέους. Οι αμυντικές δαπάνες θα μπορούσαν επίσης να εξαιρεθούν. Τα κράτη μέλη της ΕΕ διερευνούν, άλλωστε, την επιλογή κοινών αμυντικών ομολόγων ή μια ρήτρα διαφυγής από το «Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης» του μπλοκ, το οποίο τηρεί σήμερα η Γερμανία, που περιορίζει τα κρατικά ελλείμματα στο 3% του ΑΕΠ και το χρέος κάτω από το 60%
Ωστόσο, το φρένο μπορεί να χρειαστεί περαιτέρω χαλάρωση για να αντιμετωπιστεί ένα κοκτέιλ οικονομικών προβλημάτων που αντιμετωπίζει η γερμανική οικονομία – συμπεριλαμβανομένων των ακραίων πιέσεων στην παραδοσιακά κυρίαρχη βιομηχανική βάση της χώρας, της παραπαίουσας εγχώριας ζήτησης και του αυξανόμενου ανταγωνισμού από τους Κινέζους κατασκευαστές. Η απειλή του Τραμπ να πλήξει την ΕΕ με δασμούς θα εντείνει περαιτέρω αυτή τη συμπίεση.
«Δεν θα τα καταφέρουν χωρίς να αγγίξουν το φρένο του χρέους»
Ο Albrecht Ritschl, καθηγητής οικονομικής ιστορίας στο London School of Economics, δήλωσε στον Guardian: «Η έλλειψη πωλήσεων εργαλειομηχανών λειτουργεί σαν ένα σκασμένο λάστιχο στην οικονομία. Και αυτό συνδυάζεται με μια συρροή παραγόντων που έχουν έρθει όλοι μαζί την ίδια στιγμή – μείωση του εμπορίου με το Ηνωμένο Βασίλειο λόγω του Brexit, μηδενικές πωλήσεις στη Ρωσία, κόστος ενέργειας και δραματική μείωση του δείκτη γονιμότητας».
Η μεταρρύθμιση του φρένου χρέους απαιτεί πλειοψηφία δύο τρίτων στην Μπούντεσταγκ (σ.σ. ομοσπονδιακή Βουλή), καθώς αποτελεί μέρος του γερμανικού συντάγματος, πράγμα που σημαίνει ότι η δυνατότητα να γίνουν αλλαγές θα εξαρτηθεί από το αποτέλεσμα των εκλογών. Σε ένα διασπασμένο πολιτικό τοπίο, οι μεταρρυθμίσεις μπορεί επίσης να χρειαστούν χρόνο για διαπραγματεύσεις.
«Οι πιθανότητες είναι εξαιρετικά υψηλές ότι θα χαλαρώσει, όποιο κι αν είναι το αποτέλεσμα», τόνισε ο Brzeski, προειδοποιώντας πως «είναι προφανές ότι υπάρχουν μεγάλες επενδυτικές ανάγκες στην οικονομία. Δεν θα τα καταφέρουν χωρίς να αγγίξουν το φρένο του χρέους».
