Politica 89.8
Φαύλος κύκλος: Πώς τα ακροδεξιά κόμματα σε όλη την Ευρώπη «κανιβαλίζουν» την κεντροδεξιά
Τα ακροδεξιά κόμματα θα μπορούσαν να γίνουν η μεγαλύτερη δεξιά δύναμη στην Ευρώπη μέσα σε μια δεκαετία, λένε οι ειδικοί, καθώς τα συντηρητικά κόμματα προσπαθούν να αντιγράψουν τις σκληρές ατζέντες τους, ιδίως όσον αφορά τη μετανάστευση, σε μια μάταιη προσπάθεια να κερδίσουν ξανά ψήφους.
Στην Ελλάδα, για παράδειγμα, βλέπουμε πως ενώ η Νέα Δημοκρατία του Κυριάκου Μητσοτάκη παραμένει κυρίαρχη σε όλες τις δημοσκοπήσεις, τα ποσοστά της βαίνουν μειούμενα πλέον, την ίδια ώρα που τα κόμματα της ακροδεξιάς όλο και ανεβαίνουν, με την «Φωνή Λογικής» να αναδεικνύεται σε ανερχόμενη δύναμη από τα δεξιά της Δεξιάς, αλλά και την «Ελληνική Λύση» να καταλαμβάνει συχνά την τρίτη θέση στις εκτιμήσεις για τις επόμενες εκλογές.
Σάλος στην Γερμανία από την συμμαχία CDU με την ακροδεξιά
Παράλληλα και ακόμη χειρότερα, οι συντηρητικοί της Γερμανίας, την περασμένη εβδομάδα, προκάλεσαν οργή όταν ο ηγέτης τους, Φρίντριχ Μερτς, ο πιθανός επόμενος καγκελάριος της χώρας, αθέτησε μια μακροχρόνια δέσμευση, βασιζόμενος στις ψήφους της ακροδεξιάς για να υιοθετήσει μια μη δεσμευτική πρόταση που προέτρεπε σε δραστική καταστολή της μετανάστευσης.
Όταν τα μετριοπαθή κόμματα αποκλείουν τη συνεργασία με τη ριζοσπαστική δεξιά, οι πολίτες γνωρίζουν ότι η ψήφος στην ακροδεξιά πάει χαμένη. Αλλά όταν κλείνουν το μάτι στην ακροδεξιά, αυτό το αντικίνητρο εξατμίζεται. Και οι ψηφοφόροι τείνουν να προτιμούν το πρωτότυπο από το αντίγραφο…
Η επικεφαλής της Εναλλακτικής για τη Γερμανία (AfD), Άλις Βάιντελ, χαιρέτισε «μια ιστορική ημέρα για την Γερμανία», καθώς η Μπούντεσταγκ, για πρώτη φορά στην ιστορία της, πέρασε μια ψηφοφορία με την υποστήριξη του κόμματός της, το οποίο είναι δεύτερο στις δημοσκοπήσεις, λίγες εβδομάδες πριν από τις εκλογές της 23ης Φεβρουαρίου.
Εν μέσω ενός κύματος διαμαρτυριών, το γερμανικό κοινοβούλιο απέρριψε τελικά ένα παρόμοιο συντηρητικό σχέδιο νόμου που είχε κατατεθεί, εν μέρει χάρη στα μέλη της κεντροδεξιάς συμμαχίας CDU/CSU του ίδιου του Μερτς, που επαναστάτησαν και σαφώς επηρεάστηκαν από την προκάτοχό του στην ηγεσία του κόμματος, Άνγκελα Μέρκελ, η οποία χαρακτήρισε «λανθασμένη» την κίνησή του.
Γαλλία και Αυστρία σε κίνδυνο
Από την άλλη πλευρά, στην Γαλλία, τα αμφιλεγόμενα σχόλια του κεντρώου πρωθυπουργού, Φρανσουά Μπαϊρού, σχετικά με τους Γάλλους που αισθάνονται «βυθισμένοι» από τη μετανάστευση, χαιρέτισε ο ακροδεξιός Εθνικός Συναγερμός της Μαρίν Λεπέν, ως απόδειξη ότι «κέρδισε την ιδεολογική μάχη».
Και ταυτόχρονα, οι συνομιλίες στην Αυστρία μεταξύ των συντηρητικών του κυρίαρχου Αυστριακού Λαϊκού Κόμματος (ÖVP) και του φιλορωσικού Κόμματος της Ελευθερίας (FPÖ), το οποίο θέλει να απελάσει όλους τους αιτούντες άσυλο, προχωρούν και φαίνεται πως θα οδηγήσουν στην πρώτη ακροδεξιά κυβέρνηση της χώρας μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Βρισκόμαστε σε ένα φαύλο κύκλο σε όλη την Ευρώπη
Για δεκαετίες, τα κυρίαρχα κόμματα της Δεξιάς και της Αριστεράς στην Ευρώπη ενώθηκαν πίσω από ένα φράγμα – το «Brandmauer» (τείχος προστασίας) στη Γερμανία, το «cordon sanitaire» στην Γαλλία – κατά της υιοθέτησης ακροδεξιών ιδεών ή της συνεργασίας με ακροδεξιά κόμματα.
Πιο πρόσφατα, ωστόσο, ιδίως τα κόμματα της Κεντροδεξιάς υιοθέτησαν όλο και περισσότερο ακροδεξιές πολιτικές ενώ, σε αρκετές χώρες, σχημάτισαν συνασπισμούς με ακροδεξιά κόμματα. Παρά τα στοιχεία που δείχνουν ότι αυτό ενισχύει μόνο τη ριζοσπαστική δεξιά, η διαδικασία επιταχύνεται.
«Βρισκόμαστε σε ένα φαύλο κύκλο», δήλωσε ο Tarik Abou-Chadi, αναπληρωτής καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, μιλώντας στον Guardian. «Ξεκινά με τη ριζοσπαστική δεξιά να είναι πιο επιτυχημένη, να κερδίζει περισσότερες έδρες, να μπαίνει στην κυβέρνηση σε περισσότερες χώρες».
Πώς συστημικά κόμματα και ψηφοφόροι παρασύρονται στον φαύλο κύκλο;
Όταν συμβαίνει αυτό, «τα κυρίαρχα κόμματα κινούνται δεξιά στο θέμα της μετανάστευσης. Είναι στρατηγικό, για να ξανακερδίσουν ψήφους. Έτσι έχουμε αυτή την προσαρμογή. Μόνο που δεν λειτουργεί – δεν φέρνει πίσω τις ψήφους. Αλλά συμβαίνουν δύο πράγματα που ενισχύουν την τάση», όπως είπε.
Εξήγησε ότι, πρώτον, οι κανόνες αλλάζουν. Η προσαρμογή ομαλοποιεί και νομιμοποιεί τα ακροδεξιά κόμματα: η ψήφος υπέρ τους δεν αποτελεί πλέον «παράβαση». Δεύτερον, η γνώμη αλλάζει: αν τα κυρίαρχα κόμματα λένε ότι κάτι είναι πραγματικά σημαντικό, οι άνθρωποι τείνουν να το πιστεύουν. «Και τότε τα κυρίαρχα κόμματα βλέπουν αυτή τη μετατόπιση της κοινής γνώμης και σκέφτονται: ‘Πρέπει να συνεχίσουμε να κινούμαστε όλο και πιο δεξιά’. Και καταλήγουμε να διευρύνουμε τον συνασπισμό των ανθρώπων που λένε ‘πρέπει να κάνουμε κάτι’ για τη μετανάστευση».
Ωστόσο, οι πολιτικοί επιστήμονες λένε πως τα εκλογικά και δημοσκοπικά στοιχεία από πολλές χώρες στην Ευρώπη υποδηλώνουν έντονα ότι, για τα κυρίαρχα κεντροδεξιά κόμματα, η διαδικασία προσαρμογής έχει ως αποτέλεσμα απλώς να «κανιβαλίζονται» από την ακροδεξιά.
«Τα ακροδεξιά κόμματα προχωρούν κατά κύματα»
Τα ακροδεξιά κόμματα έχουν ήδη νικήσει τους κεντροδεξιούς αντιπάλους τους στην Ολλανδία, όπου το κόμμα της Ελευθερίας του Γκέερτ Βίλντερς ηγείται της κυβέρνησης, και στην Ιταλία, όπου οι Αδελφοί της Ιταλίας της Τζόρτζια Μελόνι κυριαρχούν στο δεξιό μπλοκ που κέρδισε την εξουσία το 2022.
Στις εκλογές του Σεπτεμβρίου στην Αυστρία, το ακροδεξιό FPÖ του Χέρμπερτ Κικλ νίκησε το συντηρητικό ÖVP και τερμάτισε πρώτο, ενώ στη Γαλλία το RN της Μαρίν Λεπέν ξεπερνά κατά πολύ το «mainstream» κεντροδεξιό κόμμα «Les Républicains» και έχει εξελιχθεί στο μεγαλύτερο ενιαίο πολιτικό κόμμα στο κοινοβούλιο.
Αλλού στην Ευρώπη, τα ακροδεξιά κόμματα είναι εγγεγραμμένα μέλη συντηρητικών συνασπισμών στη Φινλανδία και την Κροατία, παρέχουν κοινοβουλευτική υποστήριξη σε ένα άλλο κόμμα στη Σουηδία και είναι σε καλό δρόμο για να κερδίσουν τις εκλογές και να ηγηθούν ενός συνασπισμού αργότερα φέτος στην Τσεχική Δημοκρατία.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο, αρκετές πρόσφατες δημοσκοπήσεις έδειξαν ότι το αντιμεταναστευτικό κόμμα Μεταρρύθμιση του Νάιτζελ Φάρατζ έχει ξεπεράσει το Συντηρητικό κόμμα, το οποίο τα τελευταία χρόνια έχει στραφεί απότομα προς τα δεξιά όσον αφορά τη μετανάστευση, ψηφίζοντας ένα αμφιλεγόμενο νομοσχέδιο για την αποστολή αιτούντων άσυλο στη Ρουάντα.
«Τα ακροδεξιά κόμματα προχωρούν κατά κύματα και σίγουρα βλέπουμε μια επιτάχυνση», δήλωσε η Σάρα ντε Λανγκ, καθηγήτρια πολιτικού πλουραλισμού στο Πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ. «Σε αρκετές χώρες έχουν γίνει το μεγαλύτερο κόμμα – και στην πολιτική αυτό έχει σημασία».
Πέφτουν έξω στην Κεντροδεξιά αν πιστεύουν ότι θα κερδίσουν χαμένες ψήφους
Και ήταν μια «λανθασμένη υπόθεση» για κόμματα όπως το CDU της Γερμανίας και το Λαϊκό Κόμμα για την Ελευθερία και τη Δημοκρατία (VVD) της Ολλανδίας να πιστεύουν ότι το να γίνουν «σκληρά» στο θέμα της μετανάστευσης θα κέρδιζαν τις χαμένες ψήφους.
«Η ριζοσπαστική δεξιά έχει σαφώς μεγαλύτερη αξιοπιστία εδώ», τόνισε η Σάρα ντε Λανγκ, προσθέτοντας πως «τα κυρίαρχα κεντροδεξιά κόμματα έχουν αναλάβει καθήκοντα σε όλη την Ευρώπη τα τελευταία χρόνια. Οι ψηφοφόροι απλώς αναρωτιούνται γιατί, αν η μετανάστευση ήταν τόσο σημαντική, δεν έκαναν τίποτα γι’ αυτήν…».
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα ακροδεξιά κόμματα επωφελούνται εκλογικά όταν τα κυρίαρχα κόμματα συνεργάζονται μαζί τους. «Το έχουμε δει ξανά και ξανά. Ακόμα και η ένδειξη προθυμίας για συνεργασία τα ενισχύει», λέει ο καθηγητής της Οξφόρδης, Tarik Abou-Chadi.
Αν καταρρεύσει το τείχος προστασίας, ανοίγουν οι πύλες της κολάσεως
Όσο υπάρχει ένα «cordon sanitaire», σημείωσε, οι ψηφοφόροι που δεν είναι απλά συμπαθούντες μιας ακροδεξιάς ατζέντας, αλλά θέλουν να τη δουν να εφαρμόζεται στην πράξη, είναι λιγότερο πιθανό να ψηφίσουν ακροδεξιά κόμματα, επειδή γνωρίζουν πως υπάρχει μικρή πιθανότητα να μπουν στην κυβέρνηση.
Μόλις καταρρεύσει αυτό το τείχος προστασίας, ωστόσο, ανοίγουν οι πύλες της κολάσεως. Η Nathalie Tocci, διευθύντρια του Istituto Affari Internazionali, ενός thinktank στη Ρώμη, υποστηρίζει ότι η προθυμία των κυρίαρχων κομμάτων να συνεργαστούν με τα άκρα είναι «πολιτική αυτοκτονία».
«Όταν τα μετριοπαθή κόμματα αποκλείουν τη συνεργασία με τη ριζοσπαστική δεξιά, οι πολίτες γνωρίζουν ότι η ψήφος στην ακροδεξιά πάει χαμένη», εξήγησε. «Αλλά όταν κλείνουν το μάτι στην ακροδεξιά, αυτό το αντικίνητρο εξατμίζεται. Και οι ψηφοφόροι τείνουν να προτιμούν το πρωτότυπο από το αντίγραφο», είπε χαρακτηριστικά.
Τα κεντροδεξιά κόμματα στην Ευρώπη θα μπορούσαν να απορροφηθούν από την ακροδεξιά μέσα σε 10 έως 15 χρόνια, προέβλεψε ο Abou-Chadi: «Σε άλλες χώρες βρίσκεται σε εξέλιξη. Εξακολουθούμε να μιλάμε γι’ αυτά σαν να είναι περιθωριακά. Αυτό πρέπει να αλλάξει».
Η ντε Λανγκ συμφώνησε: «Νομίζω ότι αυτό είναι πολύ πιθανό. Βλέπουμε τα ακροδεξιά κόμματα να συγκεντρώνουν τώρα έως και 30%, το μερίδιο των κυρίαρχων κομμάτων να μειώνεται και τον αυξανόμενο κατακερματισμό στην Αριστερά. Όλα αυτά το κάνουν να φαίνεται πιθανό». IN
