Politica 89.8
Το Χρόνιο Πρόβλημα της Εκπαίδευσης: Αλλάζουν οι Υπουργοί, κινδυνεύουν οι εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις
Στον απόηχο του ανασχηματισμού και κάθε ανασχηματισμού, η εκπαίδευση ήταν, είναι και θα είναι η ραχοκοκαλιά κάθε δημοκρατικής κοινωνίας. Διαμορφώνει το μέλλον των ανθρώπων, είτε ατομικά είτε συλλογικά, εξοπλίζοντας τις νέες γενιές – αλλά και τις μεγαλύτερες μέσω της Δια Βίου Μάθησης και Εκπαίδευσης- με γνώσεις και δεξιότητες.
Ωστόσο, μια από τις πολλές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν πολλά εκπαιδευτικά συστήματα, μεταξύ αυτών και το ελληνικό, είναι η αστάθεια που προκαλείται από τις συχνές αλλαγές στην ηγεσία και στα υψηλόβαθμα επιτελεία των υπουργείων Παιδείας. Στις δημοκρατικές χώρες, αλλάζουν είτε λόγω αλλαγής κυβέρνησης – κάτι αναμενόμενο φυσικά- είτε μέσα σε μία μόνο κυβερνητική θητεία. Και στις δύο περιπτώσεις, οι αλλαγές διαταράσσουν τις εκπαιδευτικές πολιτικές, δημιουργούν ασυνέχεια και εμποδίζουν τη μακροπρόθεσμη πρόοδο.
Εκείνο όμως που αποτελεί το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι οι αλλαγές εντός της ίδιας κυβερνητικής θητείας. Μπορεί να φαίνεται οξύμωρο, αλλά η ελληνική πραγματικότητα το έχει ήδη αποδείξει. Δείτε ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αλλαγής Υπουργού Παιδείας εντός της ίδιας κυβερνητικής θητείας που δημιούργησε προβλήματα. Είναι η περίοδος 2009-2012, κατά την οποία είχαμε τρεις υπουργούς και άρα τρεις διαφορετικές κατευθύνσεις στην παιδεία, επηρεάζοντας σημαντικές μεταρρυθμίσεις. Ή η περίοδος 2015-2019 με τις επαναλαμβανόμενες αλλαγές στο σύστημα εισαγωγής στα πανεπιστήμια από την ίδια κυβέρνηση. Και έκτοτε -και δυστυχώς πάντοτε- οι συνεχείς αλλαγές της εκπαιδευτικής ηγεσίας εντός της εκάστοτε κυβερνητικής θητείας.
Τι χρειάζεται, όμως, μία εκπαιδευτική πολιτική όσον αφορά το επίπεδο της ηγεσίας της; Και ποιοι λόγοι καθιστούν απαραίτητη την σταθερότητα της ηγεσίας, ιδίως εντός της ίδιας κυβερνητικής θητείας; Παρακάτω επιχειρώ να παραθέσω τους βασικούς, κατά τη γνώμη μου, λόγους για τους οποίους αυτή η σταθερότητα είναι κρίσιμη για τον εκπαιδευτικό τομέα, καθώς και τα απαραίτητα χαρακτηριστικά μιας ισχυρής ηγεσίας στην εκπαίδευση.
Αρχικά, η σταθερότητα στις εκπαιδευτικές πολιτικές και το λεγόμενο όραμα. Η εκπαίδευση δεν είναι ένα βραχύβιο πρότζεκτ ή ένα χρονικά περιορισμένο έργο. Όλες οι εκπαιδευτικές πολιτικές είτε αφορούν τα προγράμματα σπουδών, είτε το εκπαιδευτικό προσωπικό, είτε τις υποδομές, είτε τέλος την ενσωμάτωση των νέων τεχνολογιών στην εκπαίδευση, απαιτούν χρόνια σχεδιασμού και οργάνωσης αλλά και συνεχείς προσπάθειες αποτελεσματικής υλοποίησής τους. Όταν, λοιπόν, η εκπαιδευτική ηγεσία αλλάζει συχνά, ενδέχεται να αλλάζουν και οι εκπαιδευτικές στρατηγικές ή να μην υλοποιούνται πλήρως. Για παράδειγμα, ένας υπουργός με προσανατολισμό στην ψηφιακή εκπαίδευση έχει άλλο όραμα και πάθος για την ενίσχυση της ψηφιακής παιδείας, σε σχέση με έναν υπουργό που δεν γνωρίζει τα οφέλη της ψηφιακής παιδείας. Αντίθετα, μία σταθερή εκπαιδευτική ηγεσία μπορεί να διασφαλίσει τη συνέχεια στην υλοποίηση των πολιτικών και επιτρέπει στη σχολική κοινότητα και ιδιαιτέρως στους εκπαιδευτικούς να προσαρμόζονται πιο αποτελεσματικά στις αλλαγές, να τις αντιμετωπίζουν με περισσότερη προσοχή ή περισσότερο σκεπτικισμό και να τις θέτουν σε εφαρμογή, έπειτα ενδεχομένως και από τη διαπίστωση ότι οι μεταρρυθμίσεις δεν είναι “πυροτεχνήματα” ούτε κενές περιεχομένου και αξίας, αφού δεν εγκαταλείπονται πρόωρα λόγω πολιτικών ανακατατάξεων.
Οι συχνές αλλαγές στην ηγεσία διαταράσσουν τις σχέσεις μεταξύ της εκπαιδευτικής ηγεσίας και της σχολικής κοινότητας που πολλές φορές βρίσκεται σε δικαιολογημένη σύγχυση από τις αλλαγές. Μία σύγχυση που δεν προκαλείται βέβαια από τη σχολική κοινότητα, αλλά αποτελεί τροχοπέδη για την ανάπτυξη της εκπαίδευσης, η οποία απαιτεί συλλογική προσπάθεια και συνεργασία από εκπαιδευτικούς, διευθυντές σχολείων, συνδικάτα, γονείς και φορείς χάραξης πολιτικής. Και εδώ τίθεται το κρίσιμο ερώτημα που, κατά τη γνώμη μου, πρέπει να αφορά τους πάντες στην εκπαίδευση και όχι μόνο τις πολιτικές ηγεσίες: ποιος ωφελείται από αυτήν τη συνεργασία; Η απάντηση είναι εύκολη. Τα βελτιωμένα μαθησιακά αποτελέσματα και η αποδοτικότητα των μαθητών χρειάζονται την σταθερότητα στην εκπαίδευση και τη συνεργασία. Μία σταθερότητα που δημιουργεί ένα προβλέψιμο και καλά οργανωμένο περιβάλλον που λειτουργεί υποστηρικτικά στους μαθητές.
Τέλος, θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθώ και στην πολιτικοποίηση και εργαλειοποίηση της εκπαίδευσης, είτε ξεκινά από την εκάστοτε πολιτική της ηγεσία, είτε από τις εκπαιδευτικές συνδικαλιστικές ενώσεις. Για το ρόλο των συνδικαλιστικών οργανώσεων μπορούμε να πούμε πολλά – καλά και κακά – αλλά δεν είναι επί του παρόντος. Εκείνο που εδώ μας απασχολεί είναι η εκπαίδευση να μην αντιμετωπίζεται ως πολιτικό εργαλείο αλλά ως σταθερός θεσμός που επικεντρώνεται στην επιτυχία των μαθητών. Μια εκπαιδευτική ηγεσία, επομένως που αφήνεται να ολοκληρώσει το έργο της, μειώνει τις πιθανότητες απότομων αλλαγών πολιτικής που καθοδηγούνται από πολιτικά κίνητρα αντί για εκπαιδευτικές ανάγκες.
Επιχειρώντας, επομένως, να συγκλίνουμε σε μία πρόταση, αυτή θα ήταν να έχουμε σταθερή εκπαιδευτική ηγεσία υπό τον όρο ότι θα διακρίνεται από ποιοτικά χαρακτηριστικά ισχυρής ηγεσίας. Γιατί η αποτελεσματικότητα ενός υπουργού εξαρτάται και από τις ηγετικές του ικανότητες. Πρέπει να διαθέτει όραμα για το μέλλον και να μπορεί να δεσμευτεί για την ισότιμη πρόσβαση και ένταξη όλων στην εκπαίδευση. Να έχει την ικανότητα λήψης στρατηγικών αποφάσεων με βάση πραγματικά δεδομένα. Να χαρακτηρίζεται από διαφάνεια, υπευθυνότητα και ευελιξία. Τέλος, να έχει την ικανότητα αλληλεπίδρασης με όλους τους εμπλεκόμενους στην εκπαίδευση και να τους καθοδηγεί προς τη συνεργασία.
Η εκπαίδευση είναι μια μακροπρόθεσμη επένδυση για το παρόν και το μέλλον μιας χώρας. Για να διασφαλιστεί η σταθερή πρόοδος, οι κυβερνήσεις πρέπει να δώσουν προτεραιότητα στη σταθερότητα της εκπαιδευτικής ηγεσίας, επιτρέποντας έτσι τη συνέχεια των πολιτικών, τη σωστή εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων, την αποφυγή τυχόν πολιτικών παρεμβάσεων και τη βελτίωση των μαθησιακών αποτελεσμάτων. Γιατί ένα σταθερό εκπαιδευτικό σύστημα οδηγεί σε μια ισχυρότερη κοινωνία.
