Politica 89.8
Αλήθεια, τι χρειαζόμαστε για να είμαστε ευτυχισμένοι;
Μια συζήτηση που κάναμε με τον συνάδελφο Νίκο Παπαδάκη, την εβδομάδα που πέρασε, για την ηρεμία μας και την ευτυχία μας, θέμα που είχε συζητήσει και εκείνος στη δική του εκπομπή με τον Ψυχολόγο, Μάνο Καργάκη, στάθηκε η αφορμή να γράψω αυτό το άρθρο. Να ψάξω και να βρω πώς ορίζουν την ευτυχία οι αρχαίοι, νεότεροι και σύγχρονοι φιλόσοφοι αλλά και πώς αυτή “μεταφράζεται” στην καθημερινότητά μας.
Είναι γνωστό ότι η ευτυχία είναι μία από τις πιο θεμελιώδεις επιθυμίες του ανθρώπου. Πόσες φορές δεν έχουμε αναρωτηθεί αν είμαστε ευτυχισμένοι με όσα συμβαίνουν στη ζωή μας. Για παράδειγμα κοιτάμε το παιδί μας και νιώθουμε την ευτυχία να μας πλημμυρίζει. Ή στεκόμαστε δίπλα σε ανθρώπους που αγαπάμε και νιώθουμε καλά και ολοκληρωμένοι. Υπάρχει όμως και η άλλη οπτική που συνδέει την ευτυχία με τον πλούτο, την επιτυχία ή την απόλαυση.
Οι φιλόσοφοι ανά τους αιώνες έχουν διερευνήσει βαθύτερες έννοιες πίσω από αυτό το συναίσθημα. Από την αρχαία Ελλάδα μέχρι τη σύγχρονη εποχή, διανοητές έχουν συζητήσει τι σημαίνει πραγματικά να είναι κανείς ευτυχισμένος και πώς μπορεί να επιτύχει διαρκή ολοκλήρωση. Οι απόψεις του Αριστοτέλη, του Επίκουρου, των Στωικών, αλλά και σύγχρονων φιλοσόφων προσφέρουν πολύτιμες οπτικές για την ευτυχία και τη σημασία της στην ανθρώπινη ζωή.
Ο Αριστοτέλης θεωρούσε την ευτυχία ως τον ύψιστο σκοπό της ανθρώπινης ύπαρξης. Στο έργο του Ηθικά Νικομάχεια, παρουσίασε την έννοια της ευδαιμονίας, την οποία όριζε ως μια ζωή που ακμάζει, επιτυγχάνεται μέσω της αρετής και της λογικής σκέψης. Για εκείνον, η ευτυχία δεν ήταν μια παροδική ευχαρίστηση, αλλά το αποτέλεσμα μιας ηθικά σωστής και ουσιαστικής ζωής. Αυτό απαιτούσε την ανάπτυξη αρετών όπως η γενναιότητα, η σοφία και η δικαιοσύνη. Μόνο μέσα από την καλλιέργεια του χαρακτήρα και την ενασχόληση με τη γνώση και την ηθική μπορούσε κανείς να βιώσει αληθινή και διαρκή ευτυχία.
Ο Επίκουρος, από την άλλη πλευρά, είχε μια διαφορετική προσέγγιση. Υποστήριζε ότι η ευτυχία προέρχεται από την αναζήτηση της ηδονής και την αποφυγή του πόνου. Ωστόσο, σε αντίθεση με τη συνηθισμένη αντίληψη περί ηδονισμού, ο Επίκουρος δεν προωθούσε την πολυτέλεια ή την υπερβολική απόλαυση. Αντίθετα, τόνιζε τη σημασία των απλών απολαύσεων, των δυνατών φιλιών και της εσωτερικής ηρεμίας. Στην Επιστολή προς Μενοικέα, υποστήριζε ότι οι περιττές επιθυμίες οδηγούν στη δυστυχία και ότι η αληθινή ευτυχία βρίσκεται σε μια λιτή ζωή, απαλλαγμένη από φόβο και ανησυχία.
Οι Στωικοί φιλόσοφοι, όπως ο Ζήνων ο Κιτιεύς, ο Χρύσιππος, ο Σενέκας, ο Επίκτητος και ο Μάρκος Αυρήλιος, θεωρούσαν ότι η ευτυχία (ή ευδαιμονία) επιτυγχάνεται μέσω της αρετής, της λογικής και της εσωτερικής ηρεμίας. Η βασική ιδέα τους ήταν ότι η ευτυχία δεν εξαρτάται από εξωτερικά αγαθά ή γεγονότα, αλλά από τη στάση που κρατάμε απέναντι στη ζωή. Συνεπώς, για τους Στωικούς, η ευτυχία δεν βρίσκεται στις απολαύσεις, τον πλούτο ή τη δόξα, αλλά στην εσωτερική αρμονία, την αρετή και την αποδοχή της ζωής όπως είναι.
Στη σύγχρονη φιλοσοφία η έννοια της ευτυχίας έχει συνδεθεί με την ηθική και την κοινωνία. Ο Τζον Στιούαρτ Μιλ, για παράδειγμα πίστευε ότι μια δίκαιη κοινωνία πρέπει να προωθεί την ευτυχία για όλους, όχι μόνο για τα άτομα. Η Μάρθα Νουσμπάουμ υποστηρίζει ότι η ευτυχία δεν είναι απλώς ένα προσωπικό ζήτημα αλλά και ένα κοινωνικό και πολιτικό θέμα που απαιτεί δικαιοσύνη και ισότητα.
Τι γίνεται όμως στην καθημερινή μας ζωή; Η επίτευξη της ευτυχίας στην καθημερινή ζωή απαιτεί συνειδητή προσπάθεια. Ένας από τους πιο αποτελεσματικούς τρόπους για την καλλιέργειά της είναι η ευγνωμοσύνη. Το να εκτιμά κανείς όσα έχει, αντί να επικεντρώνεται σε όσα του λείπουν, μπορεί να βελτιώσει σημαντικά την αίσθηση της ευημερίας. Οι σχέσεις παίζουν επίσης καθοριστικό ρόλο στην ευτυχία. Έρευνες δείχνουν ότι όσοι διατηρούν στενές και ουσιαστικές σχέσεις με άλλους ανθρώπους τείνουν να είναι πιο ευτυχισμένοι και υγιείς. Οι γνήσιες φιλίες, οι οικογενειακοί δεσμοί και οι υποστηρικτικές κοινότητες συμβάλλουν στην αίσθηση του ανήκειν και της ασφάλειας.
Η σωματική και ψυχική υγεία είναι εξίσου σημαντικές στην αναζήτηση της ευτυχίας. Η τακτική άσκηση, η ισορροπημένη διατροφή και ο επαρκής ύπνος έχουν αποδειχθεί ότι ενισχύουν τη διάθεση και τα επίπεδα ενέργειας. Η σωματική δραστηριότητα, ειδικά, απελευθερώνει ενδορφίνες, οι οποίες αυξάνουν φυσικά το αίσθημα της ευτυχίας. Παράλληλα, η ενασχόληση με ουσιαστικές δραστηριότητες—είτε μέσω της εργασίας, των χόμπι ή της δημιουργικότητας—προσφέρει ένα αίσθημα σκοπού και ικανοποίησης.
Τα οφέλη της ευτυχίας εκτείνονται πέρα από την προσωπική ευημερία. Έρευνες έχουν δείξει ότι οι ευτυχισμένοι άνθρωποι ζουν περισσότερο, έχουν ισχυρότερο ανοσοποιητικό σύστημα και εμφανίζουν χαμηλότερα επίπεδα άγχους. Επιπλέον, η ευτυχία αυξάνει την παραγωγικότητα και τη δημιουργικότητα, καθώς όσοι νιώθουν ολοκληρωμένοι είναι πιο κινητοποιημένοι και αφοσιωμένοι στις δραστηριότητές τους. Σε κοινωνικό επίπεδο, η ευτυχία είναι μεταδοτική—όταν οι άνθρωποι καλλιεργούν την ευτυχία στις ζωές τους, επηρεάζουν θετικά το περιβάλλον τους, δημιουργώντας μια υγιέστερη και πιο αρμονική κοινωνία.
Συνολικά, η ευτυχία είναι ένα ταξίδι και όχι ένας σταθερός προορισμός. Οι φιλόσοφοι μάς έχουν δώσει πολύτιμες γνώσεις για το πώς μπορούμε να ζήσουμε μια καλή ζωή, αλλά η ευτυχία παραμένει μια βαθιά προσωπική εμπειρία. Μέσα από την αρετή, τις ουσιαστικές σχέσεις και την ισορροπία, μπορούμε να καλλιεργήσουμε την ευτυχία τόσο για εμάς όσο και για τον κόσμο γύρω μας.
